O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

2.4.2-rasm.
Yagona axborot tarmog‘iga ega B2B elektron tijorat tizimi
 

Elektron birjalar
. Ular kataloglarga qaraganda ancha mu-
rakkab va amalda haqiqiy birjalarga o‘xshaydi. Ular asosan 
iste’mol tovarlari, masalan, don, qog‘oz, metall va boshqalar sav-
dosi uchun ishlatiladi. 

Elektron jamoa
. Biznes bilan shug‘ullanish har doim ham 
hamma uchun tanish bo‘lgan savdo operatsiyalarini amalga 
oshirish bilan bog‘liq emas. Biznes sheriklar ishtirokini talab qi-
lishi mumkin bo‘lgan ko‘plab boshqa sohalar mavjud. Masalan, 
turli xil tadqiqotlar, siyosiy lobbilar yoki fikr almashish. Internet 
kuchlar va qiziqishlarni birlashtirish uchun mukammal vositadir. 
Bugungi kunda elektron tijoratdagi barcha bitimlarning 
katta qismi aynan shu modelga to‘g‘ri keladi; Ushbu sektorda 
tashkilotlar 
o‘rtasidagi munosabatlarning juda keng doirasi 
mavjud: tovarni ishlab chiqaruvchi uni o‘z yetkazib beruvchilari 

---

141 
yoki sotuvchilar orqali sotishga harakat qiladi, ular esa o‘z navbat-
ida dilerlar orqali ishlaydi. 
Internetda B2B tizimlariga 
savdo 
maydonchalari, 
bir-
jalar, kim oshdi savdolari va portallari kiradi. Internet asosiy 
maqsadi – B2B yechimlari - hamkor izlashni soddalashtirish,
xulosa vabitim ijrosini ta’minlash
B2 C modeli (Business-to - Consumer, Biznesdan - 
Iste’molchiga)
B2C – bu o‘z mahsulotlarini boshqa korxonalarga emas, 
balki oxirgi iste’molchiga sotadigan klassik biznes. Aynan mana 
shunday ish sxemasi butun dunyoda eng ommaviy hisobla-
nadi. B2C an’anaviy do‘kon bo‘lib, u yerda odamlar o‘z ehtiyoj-
lari uchun mahsulot sotib oladilar. B2C – bu oxirgi iste’molchiga 
sotish . 
B2C – iste’molchi uchun biznes, bugungi kunda elektron 
tijoratning eng mashhur shakli. Bunday holda, faoliyat oxirgi 
iste’molchiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotishga qaratilgan. 
B2C-sotuv – bu tijorat korxonaning chakana savdo biznesin-
ing faoliyatini tasvirlash uchun ishlatiladigan atama. Bunday kom-
paniyalar boshqa kompaniyalar uchun emas, balki ommaviy xari-
dor uchun mo‘ljallangan maxsus texnologiyalardan foyda-
lanadilar. 
Iste’molchi bilan o‘zaro munosabatlarning bunday tizimi 
quyidagicha tavsiflanadi: 

jismoniy shaxslar o‘z ehtiyojlari uchun mahsulot sotib 
oladilar; 

iste’molchi mutaxassis emas; 

sotib olish ko‘pincha hissiy holatda bo‘ladi; 

qisqa savdo aylanishi; 

o‘xshash yechimlar va marketing shablonlaridan foyda-
lanish; 

ommaviy savdo. 
B2C dunyoning istalgan burchagidagi iste’molchilarga to-
varlar va xizmatlarni yetkazib berishni osonlashtiradigan yangi 
savdo texnologiyasini yaratmoqda. B2C modelining afzalligidan 

---

142 
biri savdo qilishda vositachilar minimal soni. Vositachilarni yo‘q 
qilish joylarda raqobatbardosh narxlarni belgilash va ularning 
oshishiga imkon beradi (vositachilarning foizi bundan mustasno), 
bu esa yuqori daromadga olib keladi. 
Iste’molchilar uchun sotib olishda asosiy sabab assorti-
mentdir. Bu qanchalik keng bo‘lsa, savdo shunchalik samaraliroq 
(misol sifatida, mijoz hayoti uchun zarur bo‘lgan hamma narsani 
sotib olishi mumkin bo‘lgan gipermarket). 
Bundan tashqari, ulush ommaviy savdoga, ya’ni ko‘p sonli 
bitimlarga qo‘yiladi. Supermarketda kuniga minglab va o‘n 
minglab 
savdo-sotiq 
amalga 
oshiriladi. B2C 
bozorning 
ehtiyojlariga e’tibor qaratib, oqim ustida ishlaydi, shuning uchun 
ba’zi noyob va qimmat mahsulotlar kamdan kam sotiladi . 
Klassik B2C sotish texnikasi B2B-dan juda farq qiladi (2.4.1- 
2.4.2-jadvallar).