O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Ovoz ma’lumotlarini uzatish bilan bog‘liq bo‘lgan 
operatorlik xizmatlari
Hozirgi kunda ko‘plab uyali aloqa operatorlari turli xil 
qo‘shimcha xizmatlarni taqdim etadilar, ular faqat operatorlarning 
ovozli xizmatlari asosida qurilgan. Ulardan eng mashhurlari: 

qo‘shimcha aloqa xizmatlari: qo‘ng‘iroqlarni taqiqlash, 
faks orqali yuborish, "sevimli raqamlar", operator tomonidan yo-
zuv daftarchasi, qo‘ng‘iroqlar uchun to‘lovning turli xil alternativ 
tizimlari / mobil Internet; 

o‘yin-kulgi xizmatlari: musiqani chaqirganda ovozli signal-
larni almashtirish, turli xil mobil tarkiblarni (rasmlar, musiqa, 
video) yuklab olish imkoniyati, tanishuv xizmatlari, ko‘ngilochar 
portallar va hk. 
Bunday xizmatlar faqat bitta operatorga tegishli, lekin tar-
moq yadrosi orqali emas, balki qo‘shimcha xizmatlar orqali 
amalga oshiriladi, shuning uchun ular VASga tegishli. Ushbu xiz-
matlarning aksariyati oldindan obuna bo‘lishni talab qiladi. Ushbu 
xizmatlarga haq to‘lash avans asosida amalga oshiriladi (xizmat 
to‘lovi faktdan keyin shaxsiy hisobdan ushlab qolinadi) yoki 
xizmatdan foydalanish davriyligidan qat’iy nazar har bir xizmat 
uchun oylik to‘lov asosida amalga oshiriladi. 

---

182 
SMS - billing xizmatlari
VAS - xizmatlar bozorida SMS - billing deb ataladigan xiz-
matlarni, ya’ni SMS orqali mijozlar bilan hisob-kitob qilish xiz-
matlari taqdim etadigan kompaniyalar guruhi mavjud. SMS-xiz-
matlari o‘zi vositachilar. Ushbu xizmatlar faoliyatning turli so-
halarida keng tarqalgan. 
Mobil kontentni sotish 
. Foydalanuvchi mobil telefonlar 
uchun maxsus optimallashtirilgan rasmlar, audio fayllar, matnli 
fayllar va boshqalarning ulkan ma’lumotlar bazalarini ko‘rishi 
mumkin bo‘lgan ko‘plab saytlar mavjud (hajmi / sifatini pa-
saytirish orqali). 
Bunday ma’lumotlar bazalari egalaridan foyda olishning 
mashhur varianti bu fayllarni SMS evaziga sotish tiz-
imi. Foydalanuvchi ma’lum bir kodni o‘z ichiga olgan SMS-xa-
barni yuboradi va javoban unga qiziqqan faylga havolani oladi. 
Web-sayt kontentiga kirishni cheklash
. Eng keng tarqalgan 
ishlash tartibi – bu saytga tashrif buyuruvchi o‘zi qiziqtirgan 
ma’lumotni bepul ko‘rishi va uni to‘liq ko‘rish uchun SMS-xa-
barni yuborishi kerak. Bunday ma’lumotlar ko‘pincha pullik 
reklamalar, badiiy filmlar (Internetda ko‘rish uchun), har xil 
testlar va munajjimlar bashorati bo‘lishi mumkin. 
Turli hil ijtimoiy xizmatlarda raqamli ko‘rsatgichlar
ko‘payishi
. Bu turli xil ijtimoiy tarmoqlarda, tanishuv xizmatlari 
yoki onlayn-o‘yinlarda "reyting"ni anglatadi. Bunday ko‘rsatkich-
lar, qoyda tariqasida, hech qanday mazmuni yuklamaydi va faqat 
o‘z egalarining ahamiyatini his qilish ko‘rsatkichidir. Biroq, 
amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ko‘plab foydalanuvchilar "reytingini" 
ko‘tarish uchun pul to‘lashga tayyor. 
Bunday xizmatlarning kamdan-kam misoli ijtimoiy xiz-
matlardan foydalanuvchilarga qo‘shimcha xizmatlarni taqdim et-
ish, masalan, fotosuratlar, fayllar yoki musiqa uchun qo‘shimcha 
disk maydoni taqdim etish, boshqa foydalanuvchilar to‘g‘risidagi 
kengaytirilgan ma’lumotlarga kirish, foydalanuvchilarga virtual 
sovg‘alar berish imkoniyati va boshqalar. 

---

183 
Haqiqiy pulni turli xil 
o‘yin tizimlarda virtualga 
o‘tkazish
. Koplab onlayn-o‘yinlarda ichki o‘yin valyutasi mavjud 
bo‘ladi va ularni turli maxsus yo‘llar bilan ishlatish mumkin. 
Qoida tariqasida, ushbu pulni haqiqiy pulni sarf qilmasdan 
olish usullari mavjud, ammo o‘yinchining xohishi o‘yin dunyosi 
tomonidan qo‘yilgan imkoniyatlardan oshib ketganda, u 
ko‘pincha o‘yin dunyosida o‘z istaklarini ro‘yobga chiqarish 
uchun real pul sarflashga tayyor bo‘ladi . Bunday tizimlarda oda-
tiy qoida bu teskari operatsiyani bajarishning mumkin emasligi - 
virtual pulni haqiqiy pulga aylantirish.