O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
3.1.2. Internet-marketingning xususiyatlari va afzalliklari 
Elektron bozor taqdim etayotgan imkoniyatlardan samarali 
foydalanish uchun ushbu bozorga kirishga qaror qilgan 
kompaniyalar o‘zlarining marketing faoliyatida muayyan hara-
katlarga tayyor bo‘lishkerak. 
Internetning marketing xususiyatlaridan muvaffaqiyatli 
foydalanish uchun kompaniyalar quyidagi omillarga munosabatini 
baholashlari kerak: 

biznes-jarayonlarni siqish va mijozlarning talablariga javob 
berish tezligini oshirishga tayyorlik; 

ko‘p sonli sheriklar bilan birgalikda ishlash; 

shahsga yo‘naltirilgan xizmatga o‘tish; 

biznesga yondashishda moslashuvchanlikning mavjudligi. 
Biznes-jarayonlarini siqish
. Mijozlarning talablariga tezkor 
javob berish elektron biznesning ish faoliyatini belgilaydi. El-
ektron bozorlar, kataloglar va savdo tizimlari, shuningdek, Inter-
netda qidirish xizmatlari ochiq muhitni yaratadi, unda buyurtma 
va uning ijrosi o‘rtasidagi vaqt soniya yoki daqiqada o‘lchanadi. 
Elektron biznes sohasida muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatayotgan 

---

197 
kompaniyalar foydali web - loyihani yaratish uchun keraksiz 
protseduralardan xalos bo‘lishga harakat qilmoqdalar.Ko‘pincha 
asosiy e’tibor ketma-ket o‘zaro ta’sirga emas, balki parallel rav-
ishda kompaniyaga buyurtmalarni real vaqt rejimida qayta ish-
lashga imkon beradigan. 
Internetda biznes – bu haftasiga yetti kun, kuniga 24 soat ish-
laydigan real vaqtda ish. Iste’molchi biron bir mahsulot yoki xiz-
matni boshqa etkazib beruvchidan olish uchun faqat tugmachani 
bosishi kerakligi sababli, korxona tezda ishlashi kerak. 
Elektron biznesda kompaniya raqobatdagi o‘rnini yangi 
shaklda tushunishi va baholashi kerak. 
Ko‘p sonli sheriklar bilan hamkorlik
. Elektron biznes oddiy 
buyurtmalar va hisob-kitoblardan tashqarida bo‘lgan munosabatlar 
to‘plamini saqlab turishi kerak. Kompaniyalar o‘rtasidagi o‘zaro 
munosabatlar dinamik bo‘lib, ma’lum bir davr uchun hamkor-
likning yangi shakliri vujudga keladi. Tashkilotlar kerak 
bo‘lganda birga hamkorlik qiladi, keyin esa tarqab ketadilar. 
Elektron bozor dinamik vositachilik uchun shart-sharoitlarni 
yaratib beradi, bu esa iste’molchilarga maqbul yechimlarni yarat-
ishga imkon beradi. Dunyo bo‘ylab o‘sib borayotgan raqobat 
korxonalarni yanada samarali ishlash uchun birlashishga majbur 
qilmoqda. 
Individual bozor bilan yakka tartibda ishlash
. Elektron 
biznesning o‘ziga xos xususiyati uning mijozlar ehtiyojini qon-
dirishga qaratilganligidir. Elektron bozorga kiradigan kompaniya-
lar xizmatning tovarlardan ko‘ra muhimroq bo‘lganligini 
tushunishlari kerak. Iste’molchilar va xaridorlar, sheriklar va 
xodimlar uchun individual yondashuv talab qilinadi, elektron 
biznes korxonalari esa xaridorlarga individual bozor yaratib, 
mijozlarga yaxshiroq xizmat ko‘rsatishga intiladilar. 
Moslashuvchanlik
. Elektron biznes egiluvchan bo‘lmasa, 
muvaffaqiyatli bo‘lmaydi. Hozirgi vaqtda iqtisodiyotning barcha 
tarmoqlarida qayta qurish ishlari olib borilmoqda va korxonalar, 
agar ular foydali web-tuzilmani yaratishga intilayotgan bo‘lsalar, 
o‘z o‘rinlarini qayta belgilashlari kerak. 

---

198 
Samarali marketing faoliyatini olib borishi uchun kompa-
niyalar elektron biznes o‘z mijozlariga kerak bo‘lgan qo‘shimcha 
qiymatni yaratishda qanday yordam berishini anglashi kerak. 
Elektron bozordagi iste’mol qiymati haqiqiy jismoniy bozordagi 
oddiy tovarlar va xizmatlar qiymatidan farq qilmaydi: iste’molchi 
nimaga muhtojligini va uni raqobatchilardan ko‘ra yaxshiroq 
xizmat ko‘rsatishni bilish kerak. Iste’mol qiymati tushunchasi 
iste’molchilarning mahsulotdan olgan imtiyozlari, uning o‘ziga 
xos fazilatlari, brendni (savdo markasi) va qo‘shimcha xizmatlari, 
tovarni sotishda sotuvchi tomonidan taqdim etiladigan tovar va 
xizmatlardan oladigan foydaning hissiyotini o‘z ichiga oladi. 
Tovarlarning qiymatini aniqlashda iste’molchilar tovarlarni sotib 
olish xarajatlarini ham moliyaviy, ham vaqtincha, psixologik va 
hokazolarni hisobga olishadi. 
Internet-marketingdan foydalanish an’anaviy marketingga 
qaraganda yangi afzalliklar ega. 
Ulardan ba’zilari: 
Asosiy rolni Ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga o‘tkazish
. 
Zamonaviy tijorat dunyosida Internet tomonidan olib borilgan eng 
asosiy fazilatlardan biri bu asosiy rolni ishlab chiqaruvchilardan 
iste’molchilarga o‘tishidir. Internet kompaniyalarga yangi mijoz-
ning e’tiborini kompyuter ekrani oldida sarflagan o‘nlab soniyalar 
ichida jalb qilish imkonini berdi. Ammo, shubilanbirga, u bir xil 
foydalanuvchiga «sichqonchani» bir necha marta bosish orqali har 
qanday raqibga o‘tishga imkon berdi. Bunday vaziyatda mijoz-
larning e’tiborlari eng katta qiymatga aylanadi va mijozlar bilan 
o‘rnatilgan munosabatlar kompaniyalarning asosiy kapitalidir. 
Faoliyatning globallashuvi va tranzaktsiya xarajatlarini ka-
maytirish
. Internet biznesning fazoviy va vaqtincha miqyosini 
sezilarli darajada o‘zgartirmoqda. Bu global aloqa vositasi bo‘lib, 
u hech qanday hududiy cheklovlarga ega emas, ammo ma’lumot-
larga kirish narxi an’anaviy masofadan farqli o‘laroq, undan 
masofaga bog‘liq emas, bu bevosita bog‘liqlik. 
Shunday qilib, elektron tijorat hatto eng kichik yetkazib 
beruvchilarga ham global miqyosda bo‘lish va biznesni global mi-
qyosda amalga oshirishga imkon beradi. Shunga ko‘ra, mijozlar, 

---

199 
shuningdek, jug‘rofiy joylashuvidan qat’i nazar, kerakli tovar yoki 
xizmatlarni taklif etadigan barcha potensial(mumkin bo‘lgan) yet-
kazib beruvchilardan global tanlash imkoniyatiga ega. Sotuvchi va 
xaridor o‘rtasidagi masofa faqat yuklarni etkazib berish bos-
qichida transport xarajatlari nuqtai nazaridan rol o‘ynaydi. 
Internet muhitida 
vaqt o‘lchovi 
odatdagidan sezilarli dara-
jada farq qiladi. Internetning kommunikativ xususiyatlarining 
yuqori samaradorligi sheriklarni topish, qarorlar qabul qilish, 
bitimlarni bajarish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish va 
boshqalarga sarflanadigan vaqtni qisqartirishga imkon beradi. 
Internetda ma’lumotlar va xizmatlar kechayu-kunduz mi-
jozga 
muntazir. 
Bundan 
tashqari, 
uning 
kommunikativ 
xususiyatlari yuqori moslashuvchanlikka ega, bu esa taqdim etil-
gan ma’lumotlarga o‘zgartirishlar kiritishni osonlashtiradi va shu 
bilan vaqtni taqsimlash va tarqatish xarajatlarisiz dolzarbligini 
saqlab qoladi. 
Ushbu ta’sirlar, shuningdek, tranzaksion xarajatlarni sezilarli 
darajada pasayishiga olib keladi, ya’ni kompaniya, uning mijozlari 
va ta’minotchilari o‘rtasida o‘zaro aloqani o‘rnatish va qo‘llab-
quvvatlash bilan bog‘liq xarajatlar. Shu bilan birga, aloqa 
vositalari an’anaviy vositalar bilan taqqoslaganda minimal bo‘ladi 
va ularning funksionalligi va miqyosi sezilarli darajada oshadi. 
O‘zaro aloqalarni shaxsiylashtirish va yakkama-yakka 
marketingga o‘tish. 
Elektron o‘zaro aloqlar vositalardan foydalangan holda, kom-
paniyalar har bir mijozning ehtiyojlar ito‘g‘risida batafsil 
ma’lumot olishlari va individual buyurtmachiga javob beradigan 
mahsulotlar va xizmatlarni Avtomatik ravishda taqdim etishlari 
mumkin. Misol: kompaniyaning har bir mijozi yoki sherigi uchun 
web-saytning shaxsiy taqdimoti. 
Natijada, Internet ommaviy marketingdan yakkama-
yakka tartibdagi marketingga o‘tishga imkon beradi. 3.1.2-
jadvalda ommaviy marketingning o‘ziga xos xususiyatlarini yak-
kama-yakka tartibdagi marketing bilan taqqoslash to‘g‘risida 
ma’lumotlar berilgan. 

---

200 
Transformatsiya xarajatlarni kamaytirish
. Transformatsiya 
xarajatlarini kamaytirishga mahsulot assortimentining (
turlari, 
markalar iva ko‘rinishlari bo‘yicha birhil mahsulotlarning tar-
kibi
) tuzilishini maqbul tanlash, yangi mahsulotlarni Ishlab chiqish 
va joriy etish vaqtini qisqartirish, to‘g‘ri narx siyosati, vositachilar 
sonini kamaytirish, marketing xarajatlari va boshqalar tufayli er-
ishish mumkin. 
Masalan, transformatsiya xarajatlarini kamaytirishning bir 
usuli tovarlarni tarqatish kanallarini kamaytirish bo‘lishi mumkin.