O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Tovarlarning moddiyligi
Moddiylikka qarab tovarlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin: 
1. 
Moddiy tovarlar
– Internet ularni sotish, reklama qilish, 
sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatlar uchun kanal 
sifatida ishlatilishi mumkin, ammo ularni etkazib berish an’anaviy 
vositalardan foydalanishni talab qiladi. 
2. 
Nomoddiy tovarlar
– bu jismoniy xususiyatlarga ega 
bo‘lmagan tovarlar: axborot, dasturiy ta’minot, raqamli formatda 
yozilgan musiqa va boshqalar. Nomoddiy va moddiy bo‘lmagan 
tovarlarning asosiy farqi shundaki, ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri Internet 
orqali etkazib berilishi mumkin. 
Mahsulotning hayotiy aylanishi (tsikli) 
Mahsulotning bozorda raqobatdosh bo‘lish dinamikasini aks 
ettiruvchi eng muhim kontseptsiya mahsulotning hayot aylanishi 
hisoblanadi. Mahsulotning hayotiy tsikli vaqt ichida ma’lum bir 
bozorda kompaniyaning aylanmasi va foydasining shakllanishini, 
ya’ni bozorda raqobatdosh mahsulotning harakati dinamikasini 
tavsiflaydi. 
Butun hayot tsiklining davomiyligi va uning individual bos-
qichlari mahsulot turiga va turiga bog‘liq. 
Iste’mol tovarlari va sanoat tovarlarining umumiy ten-
densiyasi ularning hayot aylanishining pasayishi hisoblanadi. Bu 
erda bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‘tishni tezlashtiradigan 
va shu bilan mahsulotning hayotiy davomiyligini qisqartiradigan 
axborot texnologiyalari va Internet katta hissa qo‘shmoqda. 
Sotishdan oldingi va sotishdan keyingi xizmatni yaxshi-
lash uchun Internetdan foydalanish. Xizmatni tashkil qilish. 
Sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatish mahsulot siyosatining 
ajralmas qismi hisoblanadi. U mahsulotni sotib olishdan oldin va 
keyin mijozlarga taqdim etiladigan xizmatlarni anglatadi. Xizmat-
ning maqsadi – mijozlarga mavjud mahsulotni taklif qilish va 
ularga undan maksimal darajada foydalanishga yordam berisdir. 

---

230 
Marketing vositasi sifatida xizmatning asosiy vazifalari mi-
jozlarni jalb qilish, mahsulot sotishni qo‘llab-quvvatlash va 
rivojlantirish, mijozlarni xabardor qilish hisoblanadi. Xizmat 
ko‘rsatish tufayli kompaniya mijozlar bilan qulay ishonchli 
munosabatlarni yaratadi va samarali tijorat aloqalarini davom et-
tirish uchun asos yaratadi. 
Xizmatlar tovarlarni sotib olishdan oldin ham, keyin ham 
ko‘rsatilishi mumkin. Tovarlarni sotib olgandan so‘ng, ishlab 
chiqaruvchi yoki sotgan kompaniya sotishdan keyingi xizmatni 
amalga oshiradi - yetkazib berish, o‘rnatish, monitoring, texnik 
yordam va hk. 
Xizmat ko‘rsatish va mijozlarni qo‘llab-quvvatlash Internet 
yordamida quyidagi toifalarda kengaytirilishi mumkin: 

qo‘shimcha ommaviy axborot - firmalar iste’molchilar 
uchun katta miqdordagi ma’lumotlarni Internetga joylashtira 
oladilar. Bu, ayniqsa, kompyuter texnologiyalari kabi yuqori 
texnologiyali mahsulotlar uchun to‘g‘ri keladi. Agar server yaxshi 
ishlab chiqilgan va qidiruv funksiyalariga ega bo‘lsa, iste’mol-
chilar kerakli ma’lumotlarni osongina topishlari mumkin. 

"tez-tez so‘raladigan savollar" – bunday ma’lumotlarni 
taqdim etish nafaqat mavjud, balki potentsial iste’molchilar uchun 
ham, ushbu kompaniyada xarid qilish zarurligiga ishontirish 
uchun muhimdir; 

Qayta aloqa qo‘shimcha mexanizmi – Internet iste’mol-
chilar bilan samarali muloqotlarni tashkil qilish uchun ishlatilishi 
mumkin, bu ularning kompaniyalar bilan o‘zaro munosabatlari 
imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi. Sotuvchilarni 
mijozlarning talablariga mos ravishda qo‘llab-quvvatlashlari katta 
ahamiyatga ega. Fikr-mulohazani tashkil qilish vositalari elektron 
pochta, konferensiyalar va kompaniyaning veb-saytida to‘ldirish 
uchun shakllar bo‘lishi mumkin.