O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti



Yüklə 4,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə170/213
tarix26.11.2023
ölçüsü4,54 Mb.
#136048
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   213
Янги-Raqamli iqtisodiyot asoslari дарслик

 
4.3.3. Blokcheyn qo‘llash sohalari 
Blokcheyn dunyodagi birinchi kriptovalyuta Bitcoin bilan 
birga paydo bo‘ldi. 
V. Buterin va uning hamkasblari ikkinchi avlod kriptovalyuta 
bilan bog‘liq bo‘lgan Ethereum kriptovalyuta blokcheynni yaratib, 
oldinga qadam tashlashdi. Uning o‘ziga xos tuzish xususiyatlari 
bor. Agar Bitcoin blokcheyn dastlab moliyaviy tranzaksiyalar 
uchun modellashtirilgan bo‘lsa, Ethereum ishlab chiquvchilari 
dasturlashtirilgan algoritmlarni bajarilishi mumkin bo‘lgan 
hisoblash
tengdosh tarmog‘ini
amalga oshirish imkoniyatiga ega 
bo‘ldilar. Ular 
aqlli
yoki 
smart - kontraktlar
deb nomlanadi. 
Bunday 
smart – kontrakt
larning mohiyati shundan iboratki, 
ularning bajarilishi ma’lum shartlar bajarilganda yuz beradi. 
Qanday biznes – ilovalarni blokcheyn texnologiyasi asosida 
yaratilishi yoki allaqachon yaratilishini ko‘rib chiqamiz. 
1. Aqlli shartnomalar
Tarqatilgan buxgalteriya kitoblar belgilangan shartlarni 
bajargan holda oddiy shartnomalarni kodlash imkonini beradi. 
Texnologiyani rivojlantirishning hozirgi darajasida, sodda 
funksiyalarni bajarish uchun 
aqlli kontraktalar
dasturlashtirilishi 
mumkin. Masalan, agar moliyaviy vosita avtomatik to‘lovlarni 
amalga oshirishga imkon beradigan blokcheyn va Bitcoin 
texnologiyasidan foydalangan holda ma’lum bir standartga javob 
bersa, kontrakt to‘lanishi mumkin. 
2. 
Birlashgan iqtisodiyot 
Uber va Airbnb kabi kompaniyalarning rivojlanishi 
almashinuv iqtisodiyotining muvaffaqiyatini isbotladi. 
Tengdosh 


275 
to‘lovlarni
(do‘stlar va oila a’zolariga telefon yoki kompyuter 
orqali to‘lash) o‘z ichiga olgan holda, blokcheyn tomonlarning 
bevosita o‘zaro munosabatlari imkoniyatini ochib beradi – bu 
haqiqatan ham markazlashtirilmagan almashish iqtisodiyotiga olib 
keladi. 
3. Kraudfanding 
Kraudfanding
– bu boshqa odamlar yoki tashkilotlarning 
sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlash uchun o‘z mablag‘lari yoki 
boshqa manbalarini, odatda Internet orqali, ixtiyoriy ravishda 
birgalikda yig‘adigan odamlarning jamoaviy hamkorligi. 
Kraudfanding tashabbusi rivojlanayotgan bozor iqtisodiyotini 
rivojlantirishga qaratilgan. Odamlar mahsulot ishlab chiqarishda 
bevosita ishtirok etishni xohlashadi. Blokcheyn bu qiziq ishni 
yangi darajaga ko‘taradi, kraudsordinglivenchur fondlarini 
yaratishi mumkin. 
2016-yilda ana shunday tajribalardan biri Ethereum 
platformasida markazlashtirilmagan avtonom tashkilot (MAT) 
ikki oy ichida 200 million dollar yig‘di. MAT tajribasi shuni 
ko‘rsatdiki, blokcheyn iqtisodiy hamkorlikning yangi modelining 
paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. 
4. Boshqaruv 
Olingan natijalar to‘liq oshkora va omma uchun ochiq bo‘lib, 
tarqatilgan ma’lumotlar bazasi texnologiyasi saylovlarning yoki 
boshqa har qanday turdagi ovozlarning to‘liq shaffofligini ta’min-
lashi mumkin. Ethereumga asoslangan aqlli kontraktlar jarayonni 
avtomatlashtirishga yordam beradi. Amalda, bu kompaniyani 
boshqarish raqamli aktivlar, zaxiralar yoki ma’lumotlarni bosh-
qarishda mutlaqo shaffof va tekshirilishi mumkinligini anglatadi. 
5. Yetkazib berish zanjiri auditi 
Iste’molchilar tobora ko‘proq kompaniyalar o‘z mahsulot-
lariga qo‘ygan standartlarning talablari haqiqat ekanligini bilishni 
istaydilar. Distribyutor registrlari sotib olgan buyumlarning 
haqiqiyligini tekshirishni osonlashtiradi. Shaffoflik mahsulot 
raqamiga mos keladigan blokcheyin sanasi va joylashuvi asosida 
vaqtinchalik belgi bilan ajratiladi. 


276 
Masalan, 
Buyuk 
Britaniyada 
joylashgan 
Provenance 
kompaniya bir qator iste’mol mahsulotlari uchun yetkazib berish 
zanjiri tekshiruvlarini taklif etadi. Ethereum blokcheyndan 
foydalanadigan Provenance pilot loyihasi Yapon restoranlarida 
sotiladigan baliqlarni Indoneziyadagi yetkazib beruvchilar 
tomonidan doimiy ravishda ovlab, saqlab turishini ta’minlaydi. 

Yüklə 4,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   213




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin