O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
4.4.2. Kriptovalyutani asosiy tushunchalari 
Pul ikki shaklda mavjud: 

naqd 
pul (banknotalar va tangalar) va 
naqd bo‘lmagan
; 

elektron
shaklda, ularning egalarining hisobvaraqlaridagi 
yozuvlar shaklida. 
Elektron valyuta nafaqat an’anaviy pul muomalasini (dollar, 
yevro, so‘m va boshqalar) qo‘llab-quvvatlabgina qolmay, balki 
raqamli valyutalar deb ataladigan joyda ham qo‘llanilishi mumkin. 
Raqamli valyutalar xususiy, virtual valyutalar yoki elektron 
naqd pullar deb ham ataladi. An’anaviy valyutalarga nisbatan 
raqamli valyuta qo‘shimcha yoki muqobil hisoblanadi. 
Kriptovalyuta – 
yaqinda keng ommalashgan va tarqalib 
ketgan virtual valyutalarning turlaridan biridir. 
Kriptovalyuta
– bu kriptografik texnologiyalar bilan 
himoyalangan raqamli valyuta. Ushbu pul birliklarining jismoniy 
o‘xshashligi yo‘q, ular faqat virtual makonda mavjud. 
"Kriptovalyuta" atamasi Bitcoin texnologiyasi rivojlan-
ganidan keyin foydalanila boshlandi. Bunday raqamli valyutaning 
operatsion ma’lumotlari ochiq. Blok tuzilishining barqarorligi 
kriptografiya (raqamli imzo, ochiq kalit va boshqalar) tomonidan 
qo‘llab - quvvatlanadi. Shuning uchun valyutaga “kriptovalyuta” 
nomi berildi. 
Kriptovalyuta elementi, 
coin
(tanga) - o‘zgartirilishi va 
nusxalanishi mumkin bo‘lmagan bloklarning shifrlangan to‘plami. 
Kriptovalyuta afzalliklari va kamchiliklari 
Mavjud moliyaviy vositalar bilan taqqoslaganda, kriptoval-
yutalar quyidagi afzalliklarga ega [15]: 
1. 
Markazsizlashtirish
. Ko‘pgina kriptovalyutalarni funksi-
yasi ularda o‘rnatilgan algoritmga muvofiq markazlashtirilmagan. 
Ularni davlat organlari nazorat qilmaydi va barcha aloqa 
markazlari bir xil huquqlarga ega va bir-biriga tengdirlar. Bitcoin 

---

284 
kabi tarmoqlarda, hatto ishlab chiquvchilar ham ularning ishlash 
algoritmini o‘zgartira olmaydilar. 
2. 
Tranzaksion xarajatlarning pastligi
. Kriptovalyuta 
tizimidagi tranzaksiyalar P2P printsipi asosida amalga oshiriladi 
(4.3.1 - bandga qarang), markaziy boshqaruv organi ishtirokisiz. 
Tarmoqni saqlash xarajatlarini kamaytirish, pul o‘tkazmalari 
uchun komissiyani sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. Bank 
va elektron to‘lov tizimlaridan farqli o‘laroq, foydalanuvchilar 
komissiya miqdorini mustaqil ravishda belgilash va hatto ularsiz 
tranzaktsiyalarni yuborish imkoniyatiga ega. 
3. 
Tez to‘lovlar
. Kriptovalyutatranzaksiyalari yuqori ishlov 
berish tezligiga ega. Bunga qo‘shimcha ravishda, blockchain-ga 
tranzaktsiya qo‘shgandan so‘ng, qaytarib bo‘lmaydigan holga 
keladi. Tranzaksiyalarning qaytarilmasligi yozuvlarning qalbaki-
lashtirilishi va tizimdagi firibgarlikning oldini olishga imkon 
beradi. 
4. 
Maxfiylik
. Maxfiylik – bu kriptovalyutalar asosiy afzal-
liklaridan biri. Tizimdan foydalanish uchun shaxsiy ma’lumotlarni 
ko‘rsatish shart emas, bu ism-sharifni saqlashga va xarajatlarlarni 
hukumat, moliya institutlari yoki marketing kompaniyalaridan 
kamaytirishga imkon beradi. 
5. 
Tarmoq mijozi o‘z pulining yagona egasi
. Hamyonda 
kripto tangalariga kirish faqat egasi bilan birga bo‘lgan 
shaxsiy 
kalitni
taqdim etish orqali olinishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, 
hech kim hisobdagi tangalarni olib tashlay olmaydi yoki ularning 
harakatini to‘xtatmaydi. Kriptovalyutalar o‘z kapitallarini himoya 
qilish vositasiga aylanishi mumkin. Omonat saqlangan bank o‘zini 
bankrot deb e’lon qilgan bo‘lsa yoki hukumat o‘z majburiyatlarini 
vijdonan bajarmayotgan bo‘lsa, faqat pul hamyoniga ega foyda-
lanuvchi foydalanuvchini kriptovalyuta hamyonidagi mablag‘larni 
boshqarishi mumkin. Ular uning moliyaviy sug‘urtasi. 
6. 
Ma’lumotlarning ishonchli himoyasi
. Tovarlar va 
xizmatlarni 
to‘lashda 
xaridor 
har 
doim 
uning 
shaxsiy 
ma’lumotlarini xavf ostiga qo‘yadi, bu to‘lov vaqtida to‘lanishi 
yoki sotuvchidan o‘g‘irlanishi mumkin va keyinchalik egasiga 
qarshi ishlatilishi mumkin. Kriptovalyutatranzaksiyalarida hech 

---

285 
qanday shaxsiy ma’lumotlar sotuvchiga uzatilmaydi, shuning 
uchun ma’lumot buzg‘unchilarning qo‘liga tushmasligiga amin 
bo‘lishingiz mumkin. 
7. 
Inflyatsiyaga tobe emas
. Kriptovalyutalar inflyatsiyaning 
oldini olishning murakkab mexanizmiga ega. Xususan, Bitcoin 
tarmog‘ida inflyatsiyaning oldini olish uchun bir nechta 
xususiyatlar mavjud: 

21 million tanga bilan cheklangan emissiya, ularni 
o‘zgartirish mumkin emas; 

yangi tangalar har 10 daqiqada qat’iy ravishda chiqariladi; 

har 4 yilda tangalar emissiyasi ikki baravar kamayadi. 
Har bir kriptovalyuta tarmog‘ida shunga o‘xshash usullar 
mavjud, bu ma’lum vaqt ichida qancha tangalar mavjudligini 
oldindan aniqlash imkonini beradi. Bundan tashqari, chiqindilarni 
ko‘paytirish bo‘yicha yagona qaror qabul qiladigan nazorat 
qiluvchi organ yo‘q. 
Kriptovalyutalar afzalliklari shuni ko‘rsatadiki, bu rivojlanish 
uchun ulkan salohiyatga ega taraqqiy etgan texnologiya. 
Ammo barcha afzalliklarga qaramay, har qanday texnologiya 
kabi, kriptovalyutalar bir qator