O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

1.3. Raqamli iqtisodiyotda kognitiv texnologiyalari 
1.3.1. Kognitiv texnologiyalar tushunchasi va mohiyati
“Kognitiv" so‘zi 
cognitio 
(lot . "bilmoq") so‘zidan 
olingan. 
Kognitiv fan 
bilish 
jarayonini – biz dunyoni qanday qabul qi-
lishimiz, qanday fikrlashimiz, nimalarga e’tibor berishimizni 
o‘rgatadi. 
Uning kashfiyotlari asosida 
kognitiv texnologiyalar 
yaratiladi 
– bizning holatlarimizni hisobga oladigan, bizning e’tiborimizga 
e’tibor beradigan va hatto miyamizning ishlashini kuzatadigan 
qurilmalar, ya’ni kognitiv texnologiyalar bizning 
bilimimiz 
bilan 
"ishlaydigan" texnologiyalar: e’tiborimizni baholaydigan, ahvo-
limizni, miyning faoliyatini kuzatib boradigan va odamni "tushu-
nishga" harakat qiladigan texnologiyalar. 
Qisqacha tarixi
So‘nggi yillarda kognitiv jarayonlarni o‘rganishga qiziqish 
tobora 
ortib 
bormoqda. XX asrning 50-yillari 
boshlariga 
qadar falsafa va mantiq bo‘yicha asarlarda bilimlar nazariyasiga 

---

36 
oid masalalar ko‘rib chiqilgan. XX asrning 50 yillarning bosh-
larida o‘rganish mexanizmlarini psixologiya mutaxassislar tomo-
nidan tadqiq qilingan. Birinchi tadqiqotlar idrok mexanizmlarini 
o‘rganishga bag‘ishlandi. 
Hozirgi vaqtda yanada murakkab kognitiv mexanizmlar 
o‘rganilmoqda, masalan: qarorlarni qabul qilish mexanizmi, 
o‘rganish, xotira va boshqalar. 
Bilim 
mexanizmlarini 
psixologik 
va 
neyrofiziologik 
tadqiqotlar ma’lumotlariga asoslanib, bilish hodisasini o‘rganishga 
tabiiy yondashuv 
kognitologiya 
deb 
nomlandi 
. 
Hozirgi kunda 
kognitologiya 
tsivilizatsiyaning strategik vazi-
falaridan birini hal qilish uchun zarur bo‘lgan muhim tadqiqot 
obyekti bo‘lib kelmoqda, uning maqsadi ongli shaxsni boshqarish 
va insonparvar robotlarni yaratish usullarini ishlab chiqishdir.