O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Elektron tijoratni amalga oshirish natijalari 
Natija
Xususiyatlari
Savdo bo‘limining op-
eratsion samaradorlig-
ini oshirish 
Yangi mijoz bilan ishlash xarajat-
larini kamaytirish; 
Ko‘p sonli pozitsiyalar bilan buyurt-
malarni bajarish uchun operatsion 
xarajatlarni kamaytirish; 
Yetkazib berish shartlari to‘g‘risida 
ma’lumot berish narxini pasaytirish 
Xizmat sifatini 
oshirish 
Mijozga, uning o‘lchamiga va sotib 
olish profiliga qarab savdo kanal-
larini diversifikatsiya qilish 
Yangi mijozlarni jalb 
qilish 
Yangi savdo kanalini yaratish (sayt 
orqali); 
An’anaviy savdo kanallarini yangi 
tijorat takliflari bilan qo‘llab-quv-
vatlash; 
Yangi bozorlarga kirish 
B2B segmentidagi elektron tijorat tizimlarining o‘ziga 
xos xususiyatlari
B2B segmentidagi elektron tijorat tizimlarining o‘ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, shuni ta’kidlash kerakki, ular 
B2C segmentiga xos bo‘lgan ko‘plab muammolardan holi. 

---

162 
Birinchidan
, bu tashkilot bo‘lgan elektron tijorat doirasidagi 
iqtisodiy hamkorlik subyektlari bilan bog‘liq. 
Ikkinchidan
, oldi-sotdi operatsiyalarini amalga oshirishda 
B2C segmentida qiyinchiliklarga olib keladigan obyektiv sabablar 
B2B segmentida umuman yo‘q: 

buyurtmalarni to‘lash bilan bog‘liq muammo 
– naqd pulsiz 
to‘lov B2B segmentida, shu jumladan, bank orqali darhol to‘lovni 
amalga oshirishga imkon beradigan elektron hisob-kitob tizimlari-
dan foydalanishda qo‘llaniladi; 

tovarlarni ko‘rib chiqish va tanishishda muammo 
– xari-
dor-tashkilotlari sotib oladigan tovarlarni bilib,va uni taqdim et-
ishda hojati bo‘lmaydi, bu esa elektron tijorat interfeysini sodda-
lashtiradi, mahsulot texnik xususiyatlari ko‘rsatmalar uchun 
ko‘proq imkoniyat yaratadi; 

ishonch muammosi 
– tashkilotlar xususiy xaridorlarga 
qaraganda sotuvchilarga ko‘proq ishonch bildiradilar; 

qimmatliylik muammosi 
– barcha potensial mijozlar 
mahsulot imkoniyatlarini taqdim etadilar, va hatto yuqori narx 
ham buyurtma berishdan bosh tortishga sabab bo‘lolmaydi; 

etkazib berish muammosi 
– tashkilotlar mavjud logistika 
tizimida ishlaydi, shuning uchun buyurtmani etkazib berishda 
hech qanday qiyinchilik bo‘lmaydi. 
Biroq, B2B segmentidagi elektron tijorat to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
oldi-sotdi operatsiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklarga ega: 

savdo tashkilotining sotuvchi xodimlari va uning kontra-
gentlari ishchilari o‘rtasidagi shaxsiy o‘zaro munosabatlarning roli 
oshdi; 

buyurtmalarni qayta ishlash uchun ko‘p talab qilinadi-
gan, mahsulotning qo‘shimcha parametrlari va yetkazib berish 
shartlarining ko‘pligi bilan bog‘liq bo‘lgan buyurtmalar tuzilishin-
ing murakkabligi oshdi; 

manbalar va mijozlar uchun sotuvchi tashkilotning sotuv-
chi xodimlari o‘rtasidagi ichki raqobatning kuchayishi ehtimoli ; 

---

163 

turli xil mijozlar bilan maxsus sharoitlarda ishlashning turli 
usullarni qo‘llash zaruriyati, bu savdo jarayonini birlashtirish im-
kon bermaydi. 
Elektron tijorat – bu faoliyatning alohida sohasi bo‘lib, Inter-
net tarmog‘idagi iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish ob’ekti 
bo‘lib, o‘z mohiyati bilan jahon iqtisodiy, xo‘jalik, savdo va tijorat 
aloqalari tizimlarning globallashuvining zamonaviy tendensiya-
lariga mos keladigan murakkab va ko‘p qirrali jarayonni ifoda-
laydi. 
Elektron tijorat tizimlari elektron tijoratda alohida sohani 
tashkil etadi, bu Internetdagi barcha bozor va iqtisodiy 
jarayonlarning amaldagi ifodasidir. 
Shu bilan birga, elektron tijorat tizimlari biznes jarayonlarini 
avtomatlashtirish va web-xizmatlardan majburiy foydalanishning 
yuqori darajasi bilan ajralib turadi. 
Yuqorida aytilganlarning barchasini sarhisob qilsak, elektron 
tijorat tizimining joriy etilishi natijasida quyidagi hulosaga kelish-
imiz mumkin: o‘z qiymatiga ega bo‘lgan kompaniyada yangi ak-
tivni yaratish; elektron savdo tizimidan sotishni ko‘paytirish 
ko‘rinishidagi qo‘shimcha daromadlari; Internet-loyihaga reklama 
ta’siridan olingan qo‘shimcha bilvosita daromad; ixtiyoriy samara, 
ya’ni yangi bozorlarga kirish, yangi mijozlarga kirish va 
h.k.; elektron tijorat sohasida axborot texnologiyalari loyihalarini 
boshqarish uchun kompaniyaning ichki imkoniyatlarini rivojlan-
tirish, resurslar kontseptsiyasiga muvofiq ushbu yo‘nalishda kel-
gusida rivojlantirish zaruriyati. 
