Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti “Iqtisodiyot” fakulteti

2-rasm. Pul mablagʻlari oqimi⁹
Yuqoridagi chizmadagi ma’lumotlarni jadval shaklida tuziladi va pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot ko‘rinishi vujudga keladi. Mazkur hisobot shaklidan pul oqimlarini tahlil qilishda foydalaniladi. Jahondagi xalqaro hisobotlar standartlariga mos ravishda pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot jadval ko‘rinishga egadir (1-ilova).
Pul oqimlari to‘g‘risidagi manbalar asosida investorlar kompaniya faoliyatini o‘rganadi va ularning faoliyatiga baho beradi. Jumladan, korxona rahbariyati pul mablag‘lari harakatini boshqara olish, korxona schyotidan kreditor qarzlarni uzish hamda hissadorlarga dividend to‘lash, qo‘shimcha moliyalashtirish maqsadlari uchun yetarli miqdorda pul mablag‘larini jamlash imkoniyatlari aniqlanadi. Bu hisobot shakli orqali sof foyda bilan pul mablag‘lari harakati o‘rtasidagi bog‘liqlik va tafovutlari aniqlanishi mumkin. Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot korxonani investitsiya va moliyaviy faoliyati natijalarini o‘zida aks ettiradi.
Oldingi davrlardagi pul oqimlari to‘g‘risidagi axborotdan ko‘pincha kelgusi pul oqimlarining summasi, muddati va aniqligining ko‘rsatkichi sifatida foydalaniladi. U, shuningdek, kelgusi pul oqimlari bo‘yicha oldingi baholarning to‘g‘riligini tekshirishda, hamda foydalilik va sof pul oqimlari orasidagi bog‘liqlikni va o‘zgaruvchan narxlarning ta’sirini o‘rganishda foydalidir.
Pul oqimlarni tahlil qilishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri (bevosita) va egri (bilvosita) usul qo‘llaniladi. Ularning orasidagi farq pul oqimi miqdorini aniqlash bo‘yicha protseduralarning turli xil ketma-ketligidadir.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri usul mablag‘larning kelib va chiqishni hisoblashga asoslanadi, ya’ni “to‘g‘ri usul – xo‘jalik faoliyatidan pul mablag‘lari harakatini ijobiy va salbiy farqlanishlarini aniqlashning kassa usulida hisob-kitob qilinishi”¹⁰. Bu usuldan foydalangan holda mablag‘larni tahlil qilish korxonaning likvidligini baholashga imkon beradi, chunki u o‘z hisobvaraqlaridagi mablag‘lar harakatini batafsil ochib beradi va joriy majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlar, investitsiya faoliyati va qo‘shimcha xarajatlar uchun mablag‘larning yetarliligi to‘g‘risida operativ xulosalar beradi. Pul mablag‘larini to‘g‘ri usulda tahlil etishning metodologik asosi balans usuli hisoblanadi. Uning mazmunini quyidagilar tashkil etadi:

• 
  pul qiymatliklarining davriy qiymatini hisobga olmaslik;
  
• 
  pul mablag‘larini qoldiq qismini aniqlash quyidagi tenglikka teng: