O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 
Lokal marketing 
 
Lokal marketing maxsus dasturlar asosida tuzilgan bo‘lib, ma’lum 
hududdagi iste’molchilar talabini qondiradi (masalan, xizmat doirasi 
savdo markazi yoki kichik do‘kon). Masalan, AQShning Citi Banki 
muayyan hudud aholisining demografik xarakteristikasiga qarab o‘z 
filiallarida turli xizmatlarni amalga oshiradi. Kraft kompaniyasi 
supermarketlarga pishloqlar assortimentini tanlashga va ularni yuqori, 
o‘rta va past oylik oladiganlar rayonlariga tarqatishga yordam beradi. 
Lokal marketing o‘suvchi tendensiyani aks ettiradi, bu og‘zaki 
marketing, deb ham ataladi. Bu oddiy iste’molchilar darjasidir. Masalan, 
Nike kompaniyasining boshlang‘ich muvaffaqiyati xaridorlarni og‘zaki 
marketingga jalb qilish bilan amalga oshiriladi. Ular maktab komanda-
lariga homiylik qilishgan, mutaxassislar bilan o‘quv seminarlari o‘tkazil-
gan, sport kiyimlari bilan ta’minlagan. Lokal, og‘zaki marketingni 
empirik yoki taassurotlar marketingi, deb ham atash mumkin. Uning 
yordamida tovarlarni siljitilishi faqat foyda olish emas, balki 
xaridorlarda katta taassurotlar uyg‘otishga erishildi ham. Bir sharh-
lovchi taassurotlar marketingini quyidagicha izohlaydi: “Asosiy muddao 
faqat sotish emas, balki namoyish etish, xaridor hayotini boyitish”dir. 

---

176 
Lokal marketing tarafdorlari umummilliy reklama kompaniyalarini 
foydasi yo‘q, deb hisoblamoqda, chunki ular hududiy afzallik va 
ehtiyojga ahamiyat berishmaydi. Lokal marketingga qarshilar esa ishlab 
chiqarish va marketingni ushlanib qolishiga sabab bo‘ladi, deb hisoblay-
dilar. Agar ta’minlovchi lokal ehtiyojlarni yuqori darajada e’tiborga 
oladigan bo‘lsa, logistika muammolarini hal qilishga tayyor turishlari 
kerak. 
Kastomerizatsiya 
 
Segmentning oxirgi darajasida biz “bir kishilik segment”— 
“kastomerizatsiyalashgan marketing” bilan ish ko‘ramiz. Bugungi kunda 
xaridorlar nimani va qanday sotib olish haqida o‘zlari jonbozlik 
ko‘rsatmoqdalar. Ular internetga chiqib tovarlar haqida ma’lumotga ega 
bo‘lmoqdalar, xizmat haqida ma’lumotga egalar, tovar yetkazib 
beruvchilar, iste’molchilar, tanqidchilar bilan muloqotga kirishmoqdalar, 
hattoki, mahsulot ishlab chiqarishda ham ishtirok etmoqdalar. Ko‘pgina 
onlayn kompaniyalari o‘z xaridorlariga “Choiseboard” – xizmat dasturi-
ni taklif qilishmoqda - bu interaktiv sistema bo‘lib, xaridorlar o‘zlari 
uchun tovar - xizmatni ishlab chiqishlari mumkin, bunda ular turli 
komponent, narx va yetkazib berishni tanlashlari mumkin. Buyurtma 
to‘g‘ri ishlab chiqarish sistemasiga yetkazib beriladi, u yerda “g‘ildirak” 
aylanishi moddiy – texnik ta’minot, yig‘ish va yetkazib berish 
boshlanadi. Dj.Vindi va A.Renujasveli “Choiceboard” sistemasi firmani 
“kastomerizatsiyalash” tomon qo‘yilgan qadam bo‘lib, uning yo‘nalishi 
— ommaviy tovarlarning individual xaridor tomon moslashishini 
ta’minlaydi, deb ta’kidlaydilar. Kastomerizatsiya iqtisodiy rivojlanishni 
va personal marketingni ham birlashtiradi, shu tufayli xaridorlar 
o‘zlarining xohishlariga qarab tovar va xizmat qilishni ishlab chiqishlari 
mumkin. Firmaga endi xaridor va ishlab chiqarish haqidagi ma’lumot-
ning keragi yo‘q. U faqat ishlab chiqarish vositalarini “arendaga 
topshiradi”, kerakli “platformani” va ishlab chiqarish qurollarini ham 
beradi. Kompaniya kastomerizatsiya qilish orqali alohida xaridorlar 
talabini qondirsa, shundagina u kastomerizatsiyalashgan hisoblanadi. 
Kastomerizatsiya hamma kompaniyalarga to‘g‘ri kelavermaydi, 
avtomobilsozlikda bu prinspga amal qilish juda qiyin. Kastomerizatsiya 
tovarning narxini iste’molchiga ma’qul kelgan narxdan bir necha 
barobarga ko‘tarishi mumkin. Ba’zi xaridorlar hattoki, o‘ziga kerakli 
bo‘lgan tovarni o‘z ko‘zlari bilan ko‘rmaguncha bilmaydilar. 

---

177 
Kompaniya olingan buyurtmani ishlab chiqarishni boshlagandan so‘ng 
xaridorlar o‘z buyurtmalarini o‘zgartira olmaydilar. Shunga qarmay 
kastomerizatsiya ba’zi tovarlarda muvaffaqiyatli qo‘llanib kelinmoqda. 
Masalan, Minnesota shtatidan Andersen Windows kompaniyasi oyna va 
oynali eshiklar ishlab chiqarishda yetakchi ishlab chiqaruvchi 
kompaniya. U diler va sotib oluvchilar uchun o‘z mahsulotini interaktiv 
elektrokatalogini ishlab chiqdi. Tizimdan foydalanib mijoz va menejer 
oynaning konstruksiyasi, uning chidamliligi va narxini bilishi mumkin. 
Shu tizim tufayli Andersen Windows ishlab chiqarish jarayonini 
byurtma qilishga moslashtiradi. Bu esa tayyor mahsulotlar zaxirasining 
kamayishiga sabab bo‘lmoqda.