O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus та’liм vazirligi

 
3.7.2.Tovushning asosiy o‘lchov birliklari 
 
Tovush bosimi. Tovush to‘lqinlarining sinusoidal 
tarqalishi havo muhitining turli nuqtalarida bosimni 
o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Tovush to‘lqinlari ta’sirida hosil 
bo‘lgan havo bosimi bilan atmosfera bosimi orasidagi farq 
tovush bosimi deb ataladi. Tovush bosimi paskalda 
o‘lchanadi – 1Ha=1N/m
2
. inson qulog‘ Po=2x10
-5
 Pa 
bosimidan boshlab tovush bosimi o‘zgarishini sezadi. 
Tovush bosimi 2x10
2
 Pa bo‘lganda quloqda og‘riq hosil 
bo‘ladi.  
Tovush intensivligi deb 1 sekundda 1m
2
 maydondan 
tovush tarqalishiga perpendikular уo‘nalishda tovush 
to‘lqinlari orqali olib o‘tiladigan tovush energiyasi 
miqdoriga aytiladi. Tovush intensivligi Vt/т
2
  orqali 
o‘lchanadi. Inson qulog‘ining tovushni sezishi tovush 
intensivligi Jo=10
-12
 Tt/m
2
 dan boshlanadi va bu miqdor 

---

 
89 
shart ravishda «0» bel (В) deb qabul qilingan. Tovush 
intensivligi 1 marta oshsa     J=10
-11
 Vt/т
2
ga teng bo‘ladi va 
shunga mos holda tovush intensivligi darajasi Ll = 1 В, agar 
tovush intensivligi 100 marta oshsa J=10
-10
 Vt/m
2
, L1=2 В 
oshadi va h k.  
Tovush intensivligi darajasi quyidagicha aniqlanadi:  
,
lg
10
1
o
I
I
L
=
 
bu yerda, I–tovush intensivligining haqiqiy (mavjud) 
miqdori, Vt/m
2
  
I
o
 – tovushni sezish boshlanishidagi intensivlik, 
J
o
=10… 12 Vt/m
2
. Shunga mos holda tovush bosimi darajasi 
quyidagicha aniqlanadi:  
o
g
p
p
p
p
L
lg
20
lg
10
2
2
=
=
 
bu yerda, P – tovush bosimining haqiqiy miqdori, Ра;  
P
o
 – tovushni sezish boshlanishidagi tovush bosimi, 
Р
o
=2 10
-5
  
Yuqoridagi formulalarga mos holda shovqin 
darajasining ka- mayishini quyidagicha aniqlashimiz 
mumkin bo‘ladi:  
.
lg
10
lg
20
lg
20
lg
20
2
1
2
1
0
2
0
1
2
1
I
I
P
P
P
P
P
P
L
L
=
−
=
−
 
Masalan, agar mashinaning shovqinini 1000 marta 
kamaytirishiga erishilsa, intensivlik darajasi 30 dB ga 
kamayadi, уa’ni:  
L
1
-L
2
=10lg1000=30dB