O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus та’liм vazirligi

Gaz bilan payvandlash ishlari. Gaz bilan 
payvandlash ishlarida atsetilen qizishi va bаllonda bosim 
oshib ketishi natijasida portlash. kislorod ballonlari 
portlashi, erigan metallar ta’siridа tana qism-larining 
kuyishi, atsetilendan zaharlanish kabi xavflar sodir bo‘ladi. 
Havo tarkibida atsetilen bug‘larining miqdori 2,2...8,1 % 
bo‘lsa, portlashga xavfli, 7...13 % bo‘lsa, o‘ta xavfli 
hisoblanadi. Agar umumiy hajmda atsetilen miqdori 2,2 dan 
8,1% gacha bo‘lsa, portlashga xavfli hisoblanadi. 
Atsetilenning 7 ... 13% li konsentrat-siyasi o‘ta xavfli 

---

 
138
sanaladi. Atsetilen generatorlarini ishlatishda kalsiy karbidni 
ho‘1 idishga solish, ularni idishlarga belgilangan me’yordan 
ortiq yuklash, bitta generatordan bir necha gorelkalarda 
foydalanish, regulatorni avtomatik tarzda o‘chirish, atsetilen 
generatorlarini o‘tish joylariga, zinapoya maydonchasiga, 
kompressor qurilmalari yaqiniga, shuningdek, odamlar 
gavjum yerlarga va  qorong‘i joylarga o‘rnatish taqiqlanadi. 
Qish paytida suv saqlanadigan zulfakni muzlab qolishdan 
saqlash uchun - 20 
o
С sovuqda unga 21% li osh tuzi 
aralashmasi, -20
o
,- 30
o
С li sovuqda esa 30% ikkilamchi 
kalsiy xlor aralashmasi aralashtiriladi. Generatorlar har oyda 
bir marta tozalanib, 3 oyda bir marta bo‘laklarga bo‘lib 
yuvib turiladi. Payvandlash vaqtida payvandlash joyidan 
kislorod balloni 5 m, ko‘chma gaz generatori kamida 10 m 
uzoqlikda joylashtirilishi kerak.  
Payvandchi gorelkani yoqayotganda avval kislorod 
jumragini, so‘ngra atsetilen jumragini burab hosil bo‘lgan 
aralashmani o‘t oldirishi, gorelkani o‘chirishda esa avval 
atsetilen, so‘ngra esa kislorod jumragini berkitishi kerak.  
Payvandlashda ishlatiladigan ballonlarni yog‘ va moy-
lar bilan ifloslanishiga уo‘l qo‘ymaslik kerak. Ular turli 
ranglarga: kislorod  balloni – havorang (ko‘k), atsetilen ballo-
ni – oq, propan-butan balloni – qizilrangga bo‘yalishi lozim. 
Ballonlar maxsus kataklarda vertikal holatda saqlanishi zarur.  
Payvand ishlarini bajarayotganda atsetilen generatoriga 
kislorod kirib qolishi va olov alangasining qayta urilishi 
natijasida generator yorilib ketishi, karbid solingan bochkani 
ochayotganda unda atsetilen-havo aralashmasi hosil bo‘lib 
portlab ketishi, kislorod ballonlarini ochayotganda uning 
klapani va shtutseriga yog‘ kirib qolgan bo‘lsa ham portlash 
sodir bo‘lishi mumkin. Shu sababli, gaz bilan payvandlash 
ishlariga 18 yoshga to‘lgan, tibbiy ko‘rikdan o‘tgan, payvand 
ishlarini bajarish bo‘yicha maxsus kurs o‘qishlarini bitirib 

---

 
139
guvohnoma olgan, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha уo‘riqnoma 
va sinovlardan o‘tgan tajribali ishchilargagina ruxsat etiladi.