O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
1 guruh uchun tarqatma material.
Muloqotning tomonlari.
 Mulokotning kommunikativ tomoni ― mulokotlarga kirishuvchilar o’rtasidagi
ma’lumot almashinuvi jarayoni.
Mulokotning interaktiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning xulk-atvoriga 
ta’siri.
Mulokotning perseptiv tomoni ― mulokotga kirishuvchilarning bir-birlarini 
Idrok etishlari va tushunishlari bilan boglik bo’lgan murakkab psixologik 
jarayon.
Endi mulokotning xar bir tarkibiy kismi bilan Alohida tanishib chikamiz.
Muloqotning kommunikativ tomoni ― shaxslararo axborotlar, bilimlar 
goyalar, fikrlar almashinuvi. Bu jarayonning asosiy vositasi ―til. ( yozma-
ogzaki, monologik-dialogik nutk) Diologik nutkning mazmuni, xarakteri,
davomiyligi 
mulokotga 
kirishgan 
shaxslarning 
shaxsiy 
karashlariga,
kizikishlariga, bir-birlariga bo’lgan munosabatlariga, maksadlariga bevosita 
boglik bo’ladi. Ukituvchi-ukuvchi, siyosiy raxbarlarning, diplomatlarning, 

---

195 
dugonalarning suxbati bir-biridan farq kiladi. Monologik nutk bir kishining 
boshqa kishiga murojaati― fikrlarning mantikan tugal bo’lishi, grammatik 
konun-koidalarga rioya qilish kerak. Odamlarning mulokot jarayonida 
suzlardan tashqari turli xil harakatlardan, kiliklardan, xolatlardan, kulgu,
oxanglardan ham foydalanadilar. Mimika, kuz karashlar, tuxtashlar (pauza) 
ifodalari va xokazo. Buyuk rus yozuvchisi L. Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu 
turi, 85 xil kuz karashlar turi borligini kuzatgan. Andreyevaning yozishicha,
odam yuz ifodalari, nigoxlarining 2000 ga yaqin ko’rinishlari bor.
Bu noverbal mulokat vositalarining milliy va xududiy xususiyatlari bor.
Masalan . o’zbek xalkining mulokot jarayoni boy, uzaro munosabatlarning 
bevosita xarakteri unda shunday vositalarning ko’proq ishlatilishi bilan boglik.
Bolgarlar biror fikrni tasdiklamokli bo’lishsa, boshlarini chaykashadi, inkor 
etmokchi bo’lishsa, bosh siltashar ekan.
Noverbal mulokatda suxbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham 
ahamiyatga ega: Masalan, ayollar xissiyotga berilganligi uchun bir – birlari 
bilan yaqin turib gaplashar ekanlar, erkaklar o’rtasida masofa Bular ekan.
O’quvchilarni partada orqama – ketin o’tkazgandan ko’ra doira shaklida 
utkazilsa, ularda javobgarlik xissi yuqoriroq Bular ekan, Emotsiyalar 
almashgani uchun ham guruxdagi psixologik vaziyat ijobiy bo’lib, bolalarning 
predmetga va bir – birlariga munosabatlari ancha yaxshi Bular ekan.
Demak ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishda mulokotning barcha 
vositalariga, Ayniqsa, nutkka e’tibor berish kerak. Bolalarni ilk yoshlik 
choglaridanok nutk madaniyatiga urgatish, nutklarini ustirish choralarini ko’rish 
zarur. Pedagog ham nutk madaniyatiga ega bo’lishi kerak.