Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi

2.Bob. Tatar tillarida kiyim-kechak nomlari tahlili.
2.1. Tatar kostyumi haqida .
Libos milliy o`ziga xoslikning eng yorqin va o`ziga xos belgilovchisi bo`lib, unda moddiy tamoyil o`tmishnng ma`naviy olami bilan uzviy uyg`unlashgan.
Kostyum ,xuddi oyna kabi ,ajdodlarning kasblarini aks ettiradi: dehqonlar va chorvadorlar ,iqlim va savdo yo`llari,go`zallik va din ideallari, o`zgaruvchan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va boshqa xalqlar bilan aloqalarni ifodalaydi.
Kostyum insonning tashqi ko`rinishi bilan uyg`unlashib kiyinuvchining individual xususiyatlari ,uning yoshi ,ijtimoiy mavqeyi ,xarakteri, estetik didi haqida gapiradi,shuningdek, u o`z millati ,millati vakillarining ideal tashqi ko`rinishi haqidagi odamlarning g`oyalari timsolidir.
Tarixning turli davrlarida libos an`analar,axloqiy me`yorlar ,xalqning tarixiy xotirasi kuchini insonning yangilik va mukammallikka bo`lgan tabiiy istagi bilan uyg`unlashtirgan.Shuni ta`kidlash lozimki,kiyimdagi eng yorqin milliy xususiyatlarini ayollar kostyumida kuzatish mumkin- ayollarning hissiyotliligi va go`zallikka bo`lgan ichki ehtiyoji tufayli u o`zining g`ayrioddiy o`ziga xosligi bilan ajralib turadi.Barcha rangli ekzotizm bilan tatar an`anaviy kostyumi umumiy jahon moda tendensiyasidan tashqariga chiqmaydi,u o`rnatilgan siluetga bo`lgan xoshishni ,katta oq tekisliklardan voz kechishni,uzunlamasidan flouncesdan keng foydalanishni ,hajmli ranglardan foydalanishni,ortiqcha oro bermay,bezakdagi zargarlik buyumlarini o`z ichiga oladi.Tatarlarning kiyimlari an`anaviy trapezoidal siluet bilan ajralib turadi,ranglarning sharqona to`yinganligi ,kashtado`zlikning ko`pligi va ko`p sonli bezaklardan foydalanish juda muhim o`rin tutadi.
Tatar xalq liboslarini o`rganar ekanmiz, biz tatarlar san`ati va hunarmandchiligining rivojlanishini va unda xalqlarning ma`naviy hayotining namoyon bo`lishini kuzatishga harakat qildik.Etnograflar va san`atshunoslar,rassomlar va xalq ansambllari ,kino va televideniya xodimlari doimiy ravishda tatar xalq kiyimlari kolleksiyasiga murojaat qilishadi.Faoliyatimizda kiyim-kechak majmualarini ( kamzol,ichigi, poyabzal,bosh kiyim, zargarlik buyumlari ,libos,shim) nashr etish orqali tatar xalqining boy merosidan foydalanishni kengaytirishga yordam beramiz.
Tatarlarning dekorativ san`ati asrlar qa`riga borib taqaladi. Rivojlanishning qiyin yo`lini bosib o`tib, u o`ziga xos tuberkulyar va tekis ochiq naqshli filigrada,zargarlik buyumlarining bezak naqshlarini kashta qilishda, matolarning eng yaxshi zardo`zlik kashtalarida namoyon bo`ladi.Ayollar bosh kiyimlari,nafis naqshli etiklarda ,soxta bezaklarda ifodalanadi.
Tatar xalq amaliy san`atining ilg`or an`analari bugungi kunda alohida qadriyat va badiiy madaniyatni boyitishga chaqirilib,unga o`ziga xos ,o`ziga xoslik va yuksak ma`naviyat xususiyatlarini olib kiradi.
Tatar kostyumi asrlar davomida yaratilgan.Biroq milliy libosni bugungi kunda faqat teatr sahnasida yoki estrada maydonlarida, musiqiy jamoalarning konsert chiqishlarida ko`rish mumkin.
U uyda va dalada ishlash, marosimlarni bajarish, mehmonlar va masjidlarni ziyorat qilish uchun kundalik va bayram kiyimlarini o`z ichiga oladi. Xalq kiyimlarining tarkibiy elementalari tabiiy muhitga bog`liq: yozgi issiq yoki qishki sovuq ,shuningdek,muayyan iqtisodiy faoliyat bilan bog`liq turmush tarzi.Kostyum dizaynida badiiy did va diniy e`tiqod muhim rol o`ynaydi.
Bundan tashqari, tatarlar yashagan turli hududlar va mintaqalarda kiyimdagi o`ziga xos xususiyatlar rivojlangan.Umuman olganda, tatar libosining asosini turkiy kiyimning qadimiy shaklilari tashkil etadi.Bu kulmek deb ataladigan narsa –an`anaviy erkaklar va ayollar ko`ylaklari bo`yinbo`g`li va uzun yengli maxsus tunikali va erkin keng qadamli haram shimlari.Kostyumlar majmuasiga kamzula- beldagi kamzul,kazakin,chekmen,beshmet ham kiradi.Bosh kiyimlarning shakllari xilma-xil bo`lgan: