1) berilgan sinonimlarni guruhlash;
2) berilgan so‘zga sinonim tanlash;
3) tushurib qoldirilgan sinonim so‘zlarni o‘rniga qo‘yib matnni ko‘chirish;
4) sinonimlardan mosini qo‘yib gaplarni ko‘chirish;
5) sinonim so‘zlar vositasida didaktik material tanlash.
Zid ma’no munosabatidagi so‘zlar antonim so‘zlar deyiladiyu antonimik munosabat so‘z va
iboralar orasida ham bo‘ladi. Antonimlar bilan ham boshlang‘ich sinfda amaliy tanishtiriladi.
Maxsus mashqlar uyushtiriladi:
1. Berilgan so‘zga antonim tanlash.
2. Antonim so‘zlar bilan gap tuzish.
3. Berilgan gapga antonim qo‘yib ko‘chirish.
Omonim so‘zlar ustida ishlashda ham yuqoridagi kabi ishlar amalga oshiriladi.
Ko‘p ma’noli so‘zlar ustida ishlash. Darsliklarda ko‘p ma’noli so‘zlar uchrab turadi, lekin
o‘quvchilar uning ko‘p ma’noli so‘zlar uchrab turadi, lekin o‘quvchilar uning ko‘p ma’noli so‘z
ekanini bilmaydilar. Ular so‘z birikmalari, gap ichia taqqoslab tushuntiriladi.
O‘quvchilarga ko‘p ma’noli so‘z gap ichida ajratilib ko‘rsatilib, uning ma’nosini
tushuntirish so‘raladi, so‘ng o‘zlariga ko‘p ma’noli so‘zlarni turli ma’nolarda qo‘llab birikma, gap
tuzdiriladi.
O‘quvchilar nutqini boyitishdabadiiy asardagi tasviriy vositalarni, maqollarni yod oldirish
ham muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Mantiqiy mashqlar. So‘zlarnig biror mavzuga doir guruhini tuzish: Dorivor o‘simliklar: qoqi
o‘t, otqloq, kiyik o‘t va h.
Bir guruhdagi so‘zlarni umumlashtirib nomlash; olma, olcha, behi –mevali daraxtlar.
Ortiqcha so‘zni top: chumchuq, kaptar, musicha, mushuk, (mushuk ortiqcha).
Predmet bildirgan so‘zlar bilan belgi bildirgan so‘zlarni aniqlash.
Belgi bildirgan so‘zlarni ma’nosiga ko‘ra guruhlash.
Yaxshi hislatlarni bildirgan so‘zlarni guruhlash va h.
Bunday mashqlar savod o‘rgatish, ona tili, o‘qish darslarida qo‘llaniladi. Mavzu bilan
bog‘liq holda takomillashtirib, mukammalashtirib boriladi. Nazariy ma’lumotlarga asoslanib:
matnda berilgan otlarning belgilarini ifodalaydigan sifatlani tanlab qo‘yish, gapda sifat bilan
bog‘langan otni (so‘z birikmasini) aniqlab yozish; otga mos sifatlar tanlab predmetni tasvirlash,
berilgan sifatlar yoki so‘z birikmasi bilan gap tuzish kabi mashqlardan foydalaniladi. Mashq
materialini tanlashda –roq qo‘shimchasi bilan qo‘llangan yaxshiroq, aqilliroq kabi, shuningdek, tip-
tiniq, sap-sariq kabi sifatlar ko‘proq bo‘lishiga e’tibor beriladi. O‘quvchilarning mstaqilligi oshgan
sayin mashq topshiriqlari ham asta-sekin murakkablashtira boriladi. Shunday qilib, sifatni
o‘zlashtirishda uni ot bilan o‘zaro bog‘lq holda o‘rganishga asoslanadi.
Dostları ilə paylaş: