Yuqumli kasalliklar tasnifi
Yuqumli kasalliklar qaysi muxitda tarqalishiga qarab 2ga bo'linadi. Faqat
odamzodga xos bo’lgan kasalliklar antroponoz kasalliklar deb ataladi. Bu
kasalliklar faqat odamlarda uchraydi. Masalan:qizamiq, difteriya, ich terlama va
boshqalar ana shu guruhga kiradi.
L.V.Gromoshevskiy yuqish yo’llariga qarab yuqumli kasalliklarni 5 guruxga
ajratadi.
1. Ichak yuqumli kasalliklari. Bu kasalliklar fekal-oral yo’l bilan tarqaladi. Bemor
ichagidagi patogen mikroblar, uning axlati orqali tashqariga chiqariladi va har xil
yo’llar bilan sog'lom odamning og'zi orqali ichagiga tushadi. Bu kasalliklarga ich
burug', ich terlama, xolera, gelmintozlar kabi kasalliklar misol bo'ladi.
2. Nafas yo'llari infeksiyasi. Bu kasaliklarni qo’zg’atuvchi mikroblar va viruslari
bemorning nafas yo'llari shilliq qavatida joylashgan bo'lib, yo’talganda, gapirganda
tupik zarrachalari bilan tashqariga chiqariladi va havo orqali sog'lom odamlarga
yuqadi. Gripp, qizamiq, ko’k-yo’tal, bug’ma shunday kasalliklar jumlasidandir.
3. Qon orqali yuqadigan yuqumli kasalliklar. Bu kasalliklarni qo’zg’atuvchilari
faqat bemorning qonida bo'ladi. Shu sababdan bu kasalliklar faqat qonso’rar
hashoratlarning chaqishi orqaligina yuqadi. Ular asosan rikketsioz kasalliklardir
(bezgak leyshmanioz qaytalama tif, sariq isitma kabilar).
4. Teri va tashqi shilliq pardalarida joylashadigan yuqumli kasalliklar. Bu
kasalliklar kiyim-kechak, bosh kiyim, choyshablar, idish-tovoqlar, kundalik
ro’zg'ori buyumlari, suv ifloslangan qo'l orqali yuqadi (qo’tir.kuydirgi, qoqshol,
bo’g'ma va boshqalar). Ba'zi hollarda kasallik bemor bilan bevosita muloqatda
bo’lganida yuqadi. (venerik kasalliklar, quturish, OITS va boshqalar)
5. Turli yo’llar bilan yuqadigan infeksiyalar. Bu guruhga mansub kasalliklarda
patogen mikrob odam tanasiga turli yo’llar bilan tushadi. Ayniqsa kasalliklardan
brusellyoz, kuydirgi, o’lat, tuberkulyoz, bug’ma mikroblari shu tariqa
yuqadi.Yuqumli kasalliklarning muayyan jamoada kelib chiqishi, tarqalish yo’llari
va ularning oldini olishga asoslangan qonuniyatlarini o'rganadigan ta'limot
epidemiologiya deyiladi. Epidemiologiya lotin tilidan epi-ko'p, demos-aholi degan
ma'noni anglatadi.
Epidemiologiya nuqtai nazaridan har bir yuqumli kasallikka xos epidemik
jarayon mavjud. Lekin har qanday epidemik jarayon 3 bo’g'indan iborat.
l.Infeksiya manbai.
2.Kasallik mikroblarning tarqalishi.
3.Kasallikka moyil odam.
Infeksiya manbai. Antroponoz kasalliklarda infeksiya manbai odam
hisoblanadi. U bemor odam yoki bakteriya tashuvchi bo'lishi mumkin.Zoonoz
kasalliklarida infeksiya manbai odam yoki hayvon hisoblanadi. Masalan
brusellyozda infeksiya manbai faqat uy hayvonlari hisoblanadi. Kuydirgi o’lat kabi
kalliklarda kasal hayvon ham infeksiya manbaidir. Kasallik mikroblarining
tarqalishi yo’llari. Epidemik davom etishi uchun patogen mikrob, infeksiya
manbaidan tashqariga chiqishi kerak. Har bir kasallikda mikrobning tarqalish
yo’llari turlicha bo'ladi. Nafas yo'llari infeksiyasi havo - tomchi yo'li bilan tarqalsa,
ichak infeksiyalari mikroblari esa asosan najas bilan ajralib, sog’lom kishi
organizmiga og'iz orqali tushadi. Odam va hayvon to'qimalairida kasallik
qo’zg'atuvchisi ko'payishi uchun imkoniyat bo’lgan taqdirdagina shu organizm
yuqumli kasallikka moyil bo'ladi. Qizamiq, gripp kabi kasalliklar atrofdagi
odamlarga juda oson yuqadi. Bo’g'maning yuqish ehtimoli o'rtacha, ichak
infeksiyalarida undan ham kamroq. Boshqa tomondan, yuqumli kasalliklarning
qanchalik og'ir o’tishi odam organizmining genetik hususiyatlari, ushbu mikrobga
qanchalik bardosh berishiga bog'liq. Shu sababdan bir xil sharoitda xastalik yuqqan
bo’lsa hali, ba'zilarda uning alomatlari unchalik sezilmasa boshqalarda o'rtacha
og'irlikda, hatto g’oyat og’ir holda kechishi mumkin.
Yuqumli kasallikka yo'liqqan odamlarning ko'p yo ozligiga qarab,
epidemiologik jarayonning turli xillari ajratiladi.
1.Sporadik kasalliklar. Kasallikka yo'liqqan kishilar soni unchalik ko'p
bo'lmaydi va bemorlar onda-sonda uchraydi.
2. Epidemiya-yuqumli kasallikning bironta o’lka, viloyatda yoki mamlakatda
keng tarqalib ketishi.
3.Pandemiya - bir vaqtda xalqaro miqyosda, ya'ni bir necha mamlakat va
qit'alar bironta
yuqumli kasallikning keng tarqalib ketishi (masalan: xolera, gripp epidemiyalari).
4.Endemiya - muayyan hududda bironta, yuqumli kasallikning doimiy uchrab
turishi
5.Ekzotik kasalliklar-xorijdan keltirilgan yuqumli kasalliklar (masalan:
bezgak, OITS kabilar).
Yuqumli kasalliklarning profilaktikasi. Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashda
amalda oshiriladigan chora-tadbirlarini shartli ravishda ikkiga bo’lish mumkin.
1.Umumiy chora-tadbirlar.
2. Maxsus chora - tadbirlar.
Umumiy chora - tadbirlar davlat tomonidan amalga oshiriladi. Bunda aholi
turmush sharoitini yaxshilash, tibbiy xizmatini takomillashtirish, odamlarning
ishlash va dam olish sharoitlarini qulaylashtirish, uy-joy sharoitini talabga javob
beradigan bo'lishi va shu kabi boshqa chora-tadbirlar ko'zda tutiladi.
Maxsus profilaktik chora-tadbirlar sog'liqni saqlash tashkilotlari tomonidan
amalga oshiriladi.
Umumiy va maxsus chora-tadbirlar epidemiyaga qarshi va profilaktik chora-
tadbirlarni o’z ichiga oladi. Profilaktik chora-tadbirlar uch yo’nalishda olib
boriladi:
1.Infeksiya manbaini zararsizlantirish;
2. Kasallikning yuqish yo’llarini qirqish;
3. Odamlarda yuqumli kasalliklarda qarshi immunitet hosil qilish.
Infeksiya manbaini zararsizlantirish avvalo tashxisni barvaqt aniqlab, bemorni
tezda kasalxonaga joylab uning organizmidagi yuqumli mikroblarni yo’qotish
choralarini ko’rish kerak. Bakteriya tashuvchilar qattiq nazorat ostiga olinadi. Ular
sanasiya qilinadi. Bemorning idish-tovoqlari, kiyim-kechaklari, choyshablari va
buyumlari dezinfeksiya qilinadi. Bemorni imkoni boricha yaxshilab davolash va
uni kasallik qo’zgatadigan mikroblardan halos qilish zarur. Infeksiya o’choqlarida,
yuqumli kasallikdan sog'aygan kishilar va ayniqsa oziq - ovqatga, ichimlik
suvlariga aloqador, bolalar muassasalarida ishlaydigan xodimlar orasida bakteriya
tashuvchilarni izlab topib, ishdan vaqtincha chetlashtiriladi, nazorat ostiga olinib
qayta-qayta tekshiriladi va davolanadi. Bemorlar bilan muloqatda bo’lgan kishilar
nazorat ostiga olinib tibbiy tekshiruv o’tkaziladi. Bu nazorat yuqumli kasallik
inkubasion davri muddatiga qarab aniqlanadi. Aholida o’ta havfli kasalliklarda
(o’lat, vabo, kuydirgi) bemorlar bilan muloqatda bo’lgan hamma odamlar, maxsus
izolyatorlarga yotqiziladi (observasiya qilinadi). Izolyatorda saqlash muddati
kasallik inkubasion davriga bog'liq. Masalan, o’latda 6 kun, vaboda 5 kundir.
Zoonoz kasalliklariga qarshi chora-tadbirlar veterinariya xizmati xodimlari bilan
hamkorlikda olib boriladi. Kasallik manbai kemiruvchi hayvonlar (kalamush va
sichqonlar) bo’lgan hollarda, deratizasiya choralari amalga oshiriladi.
Yuqumli kasalliklar profilaktikasi epidemik jarayonning ikkinchi bosqichi,
kasallikning yuqish yo’llarini qirqish katta muhim o'rin tutadi. Bu yo’nalishda
bajariladigan profilaktik choralar 3 guruhga bo'linadi:
1.Sanitariya va gigienaga taalluqli chora-tadbirlar.
2.Dezinfeksiya, dezinseksiya, deratizasiya.
Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashning uchinchi bosqichi, aholining yuqumli
kasallarga moyilligini kamaytirishdir ya'ni organizmning immunitetini oshirishdir.
Aholining umumiy kuch qudratini oshirishda ularning turmush sharoitlarini,
moddiy imkoniyatlarini oshirish muhimdir. Bundan tashqari, odamlarni emlash
yo'li bilan yuqumli kasalliklarga qarshi sun'iy immunitet hosil qilish alohida o'rin
tutadi.Yuqumli kasalliklar profilaktikasida dizenfeksiya ishlarining amalga
oshirilishi katta ahamiyatga ega.Dezinfeksiya tashqi muhitdagi yuqumli
kasalliklarning qo’zg'atuvchilarini va ularning manbalarini yo’qotish usullari va
vositalari.
Dostları ilə paylaş: |