O`zbekiston Respublikasi prezidenti I. A. Karimov

Texnik vositalari:

Kompyuter, slaydlar.

Dars tipi: Aralash

Dars turi: Noananviy.

Dars metodlari: “Aqliy hujum”, “Kichik guruhlarga ishlash”.

Dars rejasi:

1. 
   O’qtuvchining kirish so’zi
   
2. 
   Guruhga bo’lish
   
3. 
   Biz bilgan bilimlar.
   
4. 
   O’zbekiston Mashinasozlik majmuasidan slayd ko’rish.
   
5. 
   Yangi dars bayoni.
   
6. 
   Guruhlar taqdimoti.
   
7. 
   “Mashinasozlik majmuasi” ga nimalar kiradi bilasizmi? Proektor orqali bilimlarni sinash.
   
8. 
   Krassvord
   
9. 
   Mavzuni mustahkamlash.
   
10. 
    O’quvchilarni baholash.
    
11. 
    Uyga vazifa.
    

Darsni tashkil etish:

O’quvchilar tanlagan elementlari orqali guruhlarga bo’lib, stollarga o’tirishadi.

1. 
   Guruh. Avtomobilsozlik
   
2. 
   Guruh. Stanoksozlik
   
3. 
   Guruh. Traktorsozlik
   

Tashkiliy qismdan so’ng o’quvchilar bilan birgalikda guruhlarga ishlash uchun amal qilishi lozim bo’lgan qoidalar ishlab chiqiladi.

1. 
   Intizom.
   
2. 
   Faollik.
   
3. 
   Vaqtga rioya qilish.
   
4. 
   Asosiy va mantiqli fikr bidirish.
   
5. 
   Fikrni takrorlamaslik.
   
6. 
   O’zaro hurmat.
   
7. 
   O’ng qo’l qoidasi.
   
8. 
   To’g’ri javob uchun rahmat.
   

Darsda barcha o’quvchilar bo’yicha har bir guruh a’zolari javoblari O’bekiston davlati bayrog’i maketlari bilan rag’batlantirib borilladi.

Har bir guruhga uchtadan tezkor savolar berilladi:

1. 
   Guruh. Avtomobilsozlik
   

1. 
   2010 yil avgust oyida “GM Uzbekistan”da qaqysi avtomobil ishlab chiqarildi ? (Shevrolet spark)
   
2. 
   Toshkentdagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi korxonasi….? (Toshqishloqmash)
   
3. 
   Mashinasozlik majmuasi tarmoqlariga nimalar kiradi? (radiotexnika, avtomobilsozlik, metallurgiya mashinasozligi)
   
4. 
   Guruh. Stanoksozlik
   

1. 
   1996 yil 19 iyul da Asaka shahrida qaysi qo’shma korxonaning rasmiy ochilish marosimi bo’ldi? (“ O’zDEU ” )
   
2. 
   O’zbekistondagi kimyo mashinasozligi rivojlangan shahar? ( Chirchiq )
   
3. 
   O’zbekistonda Mashinasozlik sanoati tarmoqlari qaysi davrdan boshlab rivojlandi ? ( XX asr boshlaridan )
   
4. 
   Guruh. Traktorsozlik
   

1. 
   O’zbekiston Avtomobil ishlab chiqarish bo’yicha jahonda nechinchi o’rinda turadi? ( 28-o’rin )
   
2. 
   Irigatsiya mashinasozligi Mamlakatimizning qaysi viloyatida rivojlangan ? (Andijon )
   
3. 
   Qishloq xo’jaligi mashinasozligi O’zbekistonnig qaysi iqtisodiy rayonida joylashgan ? ( Toshkent iqtisodiy rayonida )
   

Yangi mavzu bayoni: Mashinasozlik majmuasi

Mashinasozlik majmuasi slaydni namoyish etiladi.

O’qtuvchi:

Ha, haqiqatan ham O’zbekiston o’z mo’jizakoкMashinasozlik sanoati bilan faxrlanadi. Ayniqsa Avtomobilsozlik va radioelektrotexnika mashinasozligi tez rivojlanib bormoqda, O’zbekistonni dunyoning eng boy mamlakatlariga olib chiqadi.

Mashinasozlik majmuasi

Mashinasozlik mamlakat iqtisodiyotining ustuvor majmuasi hisoblanadi(1-rasm).Chunki iqtisodiyotning hech bir tarmog’i mashinalarbilan ta’minlanmay turib rivojlana olmaydi. Hozirgi zamon mashinasini tayyorlash uchun ko’p miqdorda metal,plastmassa ,bo’yoqlar, rezina gazlama, yog’och- taxta kerak bo’ladi.

Mashinalar minglab detallardan tayyorlanadi. Bu qadar xilma-xil detallarni bittagina zavodda yasash noqulay va samarasizdir. Shu sababli mashinasozlikda detallar yasashga ixtisoslashish, ya’ni tayyor maxsulotning ayrim detallari va qismlarini yasash, shuningdek, predmetlar yasashga ixtisoslashish, ya’ni avtomabil, traktor, dastgoh kabi tayyor mahsulot ishlab chiqarish keng rivojlangan.

Mashinasozlik majmuasi tarmoqlari (1-Rasm)

Binobarin, mashinalar uchun ayrim detallarni ishlab chiqaruvchi ko’pdan ko’ mashinasozlik zavodlari bir-birlari bilan, shuningdek, metal, plastmassa, rezina va hokazolarniyetkazib beruvchi( boshqa tarmoq) korxonalari bilan ishlab chiqarish aloqalari bo’lishini, ya’ni kooperativlashishlarini talab qiladi. Ammo bunday ishlab chiqarishni transportsiz amalga oshirib bo’lmaydi.

Shu sababli mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirishda qulay transport magistrallarining mavjudligi albatta hisobga olinadi.

Mashinasozlik buyumlari murakkab dastgohlar vositasida , yuqori malakali mehnat evaziga yaraladi. O’rta hisobda har bir mashinaning tannarxi unga sarflangan xomashyo-metall tannarxidan yuzlab martta ortiq bo’ladi.

Mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda malakali ishchi va ilmiy- texnik mutaxassislar yetarli bo’lishi shart.

Masinasozlikning turli tarmoqlari birxil miqdorda metal ishlatmaydi. Agar bir dona mashinani yasash uchun ko’p metal (yoki boshqa material ko’p) kerak bo’lsa, bunday mashinasozlikni ko’p metal yoki ko’p material talab qiluvchi mashinasozlik deyiladi. Masalan, kon va metallurgiya asbob- uskunalari, temiryo’l vagonlarini ishlab chiqarish bunga misol bo’ladi.

Shu sababli mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda iste’molchining yaqinligi va metallurgiya ba’zasi ham hisobga olinadi.

Shunday qilib, sarf qilinadigan material va malakali mehnat miqdori, shuningdek, xomashyo hamda tayyor mashinalarni tashish sharoiti mashinasozlik zavodlarini : a) transport magistrallari; b) iste’molchilar ; d) malakali kadrlar; e) yirik metallurgiya korxonalari mavjud yerlarda joylashtirish tamoyillarini belgilab beradi.

Mashinasozlik majmuasi-iqtisodiyotning barcha sohalari uchun mashina va ishlab chiqaruvchi , aholini televizor, muzlatkich singari xilma-xil iste’mol buyumlari bilan ta’minlovchi sanoat tarmog’I uyg’unligidir.

Guruh a’zolari xarita va darslikdan foydalanib o’qtuvchi tamonidan berilgan bilimlar va o’zlari o’qib kelgan ma’lumotlarga tayanib, yangi mavzu bo’yicha krassvord yechish.

KRASSVORD

1

T

O

SH

Q

I

SH

L

O

Q

M

A

SH

2

M

E

T

A

L

L

3

T

O

SH

Q

I

SH

L

O

Q

M

A

SH

4

A

V

T

O

M

O

B

I

L

S

O

Z

L

I

K

5

T

O

SH

K

E

N

T

6

A

N

D

I

J

O

N

7

R

O

S

S

I

Y

A

8

A

N

D

I

J

O

N

9

I

S

U

Z

U

10

A

V

T

O

M

O

B

I

L

S

O

Z

L

I

K

11

CH

I

R

CH

I

Q

Q

I

SH

L

O

Q

M

A

SH

12

S

P

A

R

K

1. 
   Respublikamizning eng yirik qishloq xo’jaligi mashinasozligi….?
   
2. 
   Mashinasozlikning asosiyu xom ashosi….?
   
3. 
   Toshkent viloyatidagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi….?
   
4. 
   1996 yil 17-iyulda mashinasozlikning qaysi tarmog’i O’zbekistonda ilk bor ishlab chiqarila boshlandi ….?
   
5. 
   “O’zbekkimyomash” zavodi Respublikamizning qaysi viloyatida joylashgan ….?
   
6. 
   “O’zbekrezina texnika” birlashmasi zavodi qaysi shaharda joylashgan ….?
   
7. 
   Samarqanddagi liftsozlik zavodi qaysi chet el davlati bilan hamkorlikda ishlab chiqarilmoqda …..?
   
8. 
   Irigatsiya mashinasozligi mamlakatimizning qaysi viloyatida rivojlangan ….?
   
9. 
   Samarqand shahridagi 2006 yilda Yaponiya bilan hamkorlikda qaysi rusumli avtomobil ishlab chiqarilmoqda …?
   
10. 
    Mustaqillik yillarida mashinasozlikning qaysi tarmog’i tez rivojlanib bormoqda …?
    
11. 
    Chirchiq shahridagi qishloq xo’jaligi mashinasozligi …?
    
12. 
    2010 yiul avgust oyida “GM Uzbekistan” da qaysi Avtomobil ishlab chiqarildi ….?
    

Uyga vazifa:

Mashinasozlik majmuasi mavzusini o’qib, yozuvsiz xaritaga respublaka-mizdagi asosiy Mashinasozlik zavodlarini tushirib kelish.“Mashinasozlik majmuasi” mavzusida o’z fikrlarini geografiya daftariga bayon etib kelish.O’tilgan mavzuni yodlash.

Xulosa

Mashinasozlik mamlakat iqtisodiyotining ustuvor majmuasi hisoblanadi.Chunki iqtisodiyotning hech bir tarmog’i mashinalar bilan ta’minlanmay turib rivojlana olmaydi. Hozirgi zamon mashinasini tayyorlash uchun ko’p miqdorda metal,plastmassa ,bo’yoqlar, rezina gazlama, yog’och- taxta kerak bo’ladi.

Mashinalar minglab detallardan tayyorlanadi. Bu qadar xilma-xil detallarni bittagina zavodda yasash noqulay va samarasizdir. Shu sababli mashinasozlikda detallar yasashga ixtisoslashish, ya’ni tayyor maxsulotning ayrim detallari va qismlarini yasash, shuningdek, predmetlar yasashga ixtisoslashish, ya’ni avtomabil, traktor, dastgoh kabi tayyor mahsulot ishlab chiqarish keng rivojlangan. Mashinasozlik korxonalarining istiqboli va hududiy joylashuvini inson omili belgilaydi. Ma’lumki, O’zbekiston aholisining 49 foizi qishloqda yashaydi.Ularni ish bilan ta’minlash jiddiy ijtimoiy muammo bo’lib qolmoqda.Binobarin, mashina qismlarini ishlashga ixtisolashgan kichik korxonalar bundan buyon qishloqlarga ko’chadi. O’tgan asr o’ratalarigacha O’zbekiston mashinasozligi faqatgina qishloq xo’jaligi mashinalari ishlab chiqarilgan va ularni ta’mirlash hamda paxtani qayta ishlovchi korxonalarga mashina va uskunalar yetkazib bergan edi. Endilikda esa mashinasozlik majmuining yarmigina agrosanoat majmuasi bilan bog’liq. Yurt boshimiz aytganidek

Mustaqil mamlakatimiz taraqqiyot yo’lidan sobit bormoqda, Bu yo’ldagi ilk g’alabamizdan biri – mamlakatimiz iqtisodiyotida yangi tarmoq- avtomobil sanoatining yaratilishi bo’ldi.

Islom Karimov

Mashinasozlik sanoatining mamlakat xalq xo`jaligidagi ahamiyati. Mustaqil respublikamizning mustaqilligini saqlashda va mustaxkamlashda mashinasozlik sanoatini rivojlantirishning ahamiyati beqiyosdir. Uning ahamiyati shu bilan belgilanadi-ki, mashinasozlik xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida mehnatni yengillashtirish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish jarayonini mehanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, samaradorligini ko`tarishga xizmat qiladi.

Shuning uchun ham mamlakatlar va rayonlar iqtisodiyotining, umuman xalq xo`jaligining taraqqiyot darajasi mashinasozlikning rivojlanish darajasiga qarab belgilanadi. Mamlakatlar iqtisodiyotini qay darajada rivojlanganligini o`sha mamlakatlardagi mashinasozlik sanoatining rivojlanganligi darajasiga qarab bilib olishimiz mumkin. Yana shu narsani ta`kidlash joizki mashinasozlikni rivojlanishi O`zbekiston uchun katta ijtimoiy ahamiyatga ham ega.Ma`lumki aksariyat mashinasozlik tarmoqlari juda sermehnat bo`lib, O`zbekiston singari mehnat resurslari tez ko`payib borayotgan davlatlarda aholini band bo`lishida muhim o`rin tutadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

1. 
   Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat–yengilmas kuch”. –T. ,,Ma’naviyat”. 2008.
   
2. 
   Karimov .I.A “Asosiy vazifamiz-vattanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaklashtirishdir” T. O’zb. 2010 y.
   
3. 
   Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jug’rofiyasi.-T.: O’qituvchi, 1994 y.
   
4. 
   E.Axmedov, M.Sayidaminova,. “O’zbekiston Respublikasi” T.O’zbekiston 1996 y.
   
5. 
   “O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” Ma’ruzalar matni. I.SAFAROV T. Toshkent-2000 Y.
   
6. 
   A.Ruziyev. Q.Abirqulov. “O’zbekiston iqtisodiy geografiyasi”. T: <>,2011.y.
   
7. 
   Ahmedov E., Saydaminova Z., O’zbekiston Respublikasi. Qisqacha ma’lumotnoma.—T.: O’zbekiston, 2010y.
   
8. 
   S.Mirzaxo’jaev, K. xakimov “geografiya” ma’lumotnoma.T: <> 2012y
   
9. 
   Soliyev A., Nazarov M.,Qurbonov Sh. “O’zbekiston hududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi”.-T.: <>, 2010y.
   
10. 
    Tuxliyev N. “O’zbekiston Respublikaasi iqtisodiyoti”. –T: O’zbekiston Milliy ensklopediyasi 2008 y.
    
11. 
    D. Tojiboyeva, A. Yo’ldoshev “Maxsus fanlarni o’qitish metodikasi” Toshkent-2009 y.
    
12. 
    Http//jahon.mfa.ru.
    
13. 
    Httr//www.cer.ru.
    
14. 
    Http//www.bilimdon.uz.
    
15. 
    www.ziyonet.uz.
    

Uzbekcha – inglizcha lug’at.

1. 
   Eksport-export
   
2. 
   Asosiy tarmoqlar-Iportant industry
   
3. 
   Avtomobilsozlik-Automotive
   
4. 
   Mashinasozlik-Machinery
   
5. 
   Elektrotexnika-Supplies
   
6. 
   Aholi – inhabitants
   
7. 
   Agrar – agrarian
   
8. 
   Kishloq xo'jaligi – agriculture
   
9. 
   Joylashmoq-allocationKirg’oq bo'yi - along shore
   
10. 
    O'rab turgan – ambient
    
11. 
    Yillik – anniversary
    
12. 
    Joylashuv – disposal
    
13. 
    Foyda – gain
    
14. 
    Barqaror – stable
    
15. 
    Bilim – knowledge
    
16. 
    Baho – price
    
17. 
    Javob – answer
    
18. 
    Hudud – border
    
19. 
    Unsur– component
    
20. 
    Ko'rgazmali – visual
    
21. 
    Maqsad – aim
    
22. 
    Mavzu – topic
    
23. 
    Maydon – area
    
24. 
    Tasir ko'rsatmoq – ascendant
    
25. 
    Toshko'mir – carboniferous
    
26. 
    Markaz – centre
    
27. 
    Karta – char
    
28. 
    Ko'mir – coal
    
29. 
    Sharoit – condition
    
30. 
    Qulay – conerinin
    
31. 
    Miqdor – deal
    
32. 
    Delta – delta
    
33. 
    Rivojlanish – development
    
34. 
    Geografik o'rin - geographical plac
    
35. 
    Samarali – fruitly
    
36. 
    Muommolar – problems
    
37. 
    Mis – copper
    
38. 
    Shahar – sity
    
39. 
    Kishloq – villag
    
40. 
    Xo'jalik – econam
    
41. 
    Sanoat – industar
    
42. 
    Dehqonchilik - farming farm
    
43. 
    Yer – earth
    
44. 
    Korxona – enterprise
    
45. 
    Ishlab chiqarish – fabrication
    
46. 
    Eksport – export
    
47. 
    Import – import
    
48. 
    Omil – factor
    
49. 
    Chegara – frontier
    
50. 
    Okean – ocean
    
51. 
    Tabiat – nature
    
52. 
    Savol – question
    
53. 
    O'simlik – plan
    
54. 
    Qarshi – against
    
55. 
    Turizm – hiking
    
56. 
    Gaz – gas
    
57. 
    Janub – south
    
58. 
    Janubi g’arb - south west
    
59. 
    Janubi sharq - south east
    
60. 
    Avtomabil – car
    
61. 
    Kimyoviy tola - chemecal fiber
    
62. 
    Don – grain
    
63. 
    Go'sht – meat
    
64. 
    Mahsulot – produc
    
65. 
    Raqobat – revalry
    
66. 
    Jahon bozori - worlds market
    
67. 
    Pul – money
    
68. 
    Oqsil – acsia
    
69. 
    Daromad – forward
    
70. 
    Milliy iqtisodiyot - national politice
    
71. 
    Halqaro savdo - international frade
    
72. 
    Hokimiyat – government
    
73. 
    Rel'ef – relief
    
74. 
    Mintaqa – zone
    
75. 
    Hayvonot dunyosi
    
76. 
    Daryo – river
    
77. 
    Balandlik – suight
    
78. 
    Atrof-muhit – environment
    
79. 
    Logistika-Logistics
    
80. 
    XVF-MVF
    
81. 
    Oltin-Gold
    
82. 
    Kumish-Silber
    
83. 
    Iqtisodiy kuchlar-The economic strength
    
84. 
    Germaniya iqtisodiyoti-Ekonomic Germany
    
85. 
    Karpat- Karpat
    
86. 
    Fransiya iqtisodiyoti Ekonomic France
    
87. 
    Buyuk Britaniya iqtisodiyoti- Ekonomic UK
    
88. 
    EI iqtisodiyoti- Ekonomic EU
    
89. 
    Kooperatsiya-Cooperation
    
90. 
    Madaniy – cultural
    
91. 
    Mintaqaviy iqtisodiyot- Regional Economy
    
92. 
    YAIM- The GDP
    
93. 
    EI- EU
    
94. 
    Index- Index
    
95. 
    Ichki bozor- The internal market
    
96. 
    Valuta ittifoqi-Monetary Union
    
97. 
    Omillar- Factory
    
98. 
    Bozor iqtisodiyoti- The market economy
    
99. 
    Temir yo’l uzunligi-The length of railways
    

100.Avtomobil yo’l uzunligi -The length of highways

101.Kichik va o’rta korxonalar- Small and medium enterprises

102.Asosiy savdo hamkorlari-Most important trade partners

103.Iqtisodiy geografiya-Economic Geography

104.Ijtimoyi geografiya- Social geography

105.Siyosiy geografiya- Political Geography

106.Ekologiya- Ekologiya

107.Ishlab chiqarish-Production

108.Jamiya va Madaniyat-Society and Culture

109.Yirik ekaportchi- largest exporter

110. Geoekologiya- Geoekologiya

111.Tijorat banklari- Commercial bank

112.Xorijiy investitsiya-Foreign investment

113.YAIM o’sishi-Growth in GDP

114.Dizel yonilg’isi-Diese

115.Mineral - Mineral

116.Nanotechnology-. Nanotechnology

117.Raqobat-Competition

118.Energetika-Energy

119.Kooperatsiya-Cooperation

120.Mehnat resurslari-Manpower

121.Iqtisodiy aloqalar-Economic relations

122. Intrgratsiya-Integration

123. Fabrika-Factory

124.Ishchi kuchi-Rabochaya force

125. Mintaqaviy geografiya-Regional Geography

126.Regionallar-Region

127.Resurslar-Resources

128.Zavodlar-Factories

129.Qadimgi – ancent

130.Ishsizlik- Unemployment

131.JST-WTO

132.Ishlab chiqarish va ekologiya-Production and ecology

133.EMB- European Central Bank

134.Neft va neft mahsulotlari-Petroleum and petroleum products

135.Tosh va qo’ng’ir ko’mir-Coal and lignite

136.Yalpi agro siyosati-The Common Agricultural Policy

137.Iqtisodiy rivojlanish- Economic development

138.Poytaxt – capitalQuruqlik – land

139.Rayon - gis trict

140.Respublika – republic

141.Viloyat – province

142.Iqtisod – economy

143.Mustaqillik – independence

144.Ittifoq – union

145.Firma – firm

146.Menejment – menejment

147.Ehtiyot – need

148.Siyosat – politecs

149.Jahon – world

150.Po'lat – steel