O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 017 yil fevraldagi 4947-sonli

 
2.2. Buxgalteriya hisobining funksiya va vazifalari 
Buxgalteriya hisobining maqsadi foydalanuvchilarni o‘z vaqtida to‘liq 
hamda aniq moliyaviy va boshqa buxgalteriya axboroti bilan ta’minlashdir. 

---

28 
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda, buxgalteriya hisobining asosiy 
vazifalarideb quyidagilarni belgilash mumkin: 
–
korxona, tashkilot va muassasalarning xo‘jalik faoliyatida sodir 
bo‘ladigan jarayonlarni kuzatib borish;
 
–
kuzatish natijasida olingan ma’lumotlarni miqdor ko‘rsatkichlarda 
ifodalash; 
–
korxona, tashkilot va muassasalar xo‘jalik faoliyatida sodir bo‘ladigan 
jarayonlarni hujjatlarda aks ettirish; 
–
korxona, tashkilot va muassasalar xo‘jalik faoliyati ustidan uzluksiz 
nazorat olib borish va unga ta’sir etish; 
–
buxgalteriya hisobi chyotlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy 
huquqlar hamda majburiyatlarning holati to‘g‘risidagi to‘liq hamda aniq 
ma’lumotlarni shakllantirish; 
–
samarali boshqarish maqsadida buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini 
umumlashtirish; 
–
moliyaviy, soliqqa doir va boshqa hisobotlarni tuzishdan iboratdir.
Bu vazifalarning bajarilishi korxonalarda sodir bo‘layotgan xo‘jalik jarayoni 
va operatsiyalarini o‘z vaqtida, aniq va dastlabki hujjatlarga asoslangan holda 
buxgalteriya hisobida aks ettirish yo‘li bilan ta’minlanadi. 
2-chizma.
 Buxgalteriya hisobining funksiyalari 
Axborot funksiyasi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxona 
faoliyati haqida o‘z vaqtida, ishonchli axborotga bo‘lgan ehtiyoji va unga bo‘lgan 
talabi ham oshib bormoqda. 
Buxgalteriya hisobi turli xil iqtisodiy axborot iste’molchilari uchun asosiy 
axborot manbai hisoblanadi. Ular asosida boshqaruv va investitsion qarorlar qabul 
qilinadi. Hisob-kitoblar ko‘rsatishicha, iqtisodiy axborotlar umumiy hajmining 
70%idan oshig‘i buxgalteriya axborotlari ulushiga to‘g‘ri keladi. 
Axborotfunksiyasi 
Hisob funksiyasi 
Nazorat funksiyasi 
Tahliliy funksiya 
Mulkning saqlanishinita’minlash 
Buxgalteriya hisobiningfunksiyalari 

---

29 
Aynan buxgalteriya hisobi tizimi korxona mablag‘lari va ularni 
manbalarining ahvoli va harakati, xo‘jalik jarayonlari to‘g‘risida korxona 
moliyaviy natijalari to‘g‘risida umumlashgan (sintetik) va batafsil (analitik) 
axborotlarni aks ettiradi va to‘playdi. 
Buxgalteriya axborotlari operativ va statistik hisobda, rejalashtirishda, 
istiqbolni belgilash(prognozlash)da, korxona faoliyati taktikasi va strategiyasini 
ishlab chiqishda va boshqalarda keng qo‘llaniladi. 
Buxgalteriya hisobida korxona mulki va ularning tashkil topish 
manbalaridagi o‘zgarishlar, ularning harakati, xo‘jalik jarayonlari va moliyaviy 
natijalari alohida va umumlashgan holda namoyon bo‘ladi hamda boshlang‘ich 
hujjatlarda aks ettiriladi. 
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida buxgalteriya hisobining axboroti 
ishonchli, xolisona, o‘z vaqtida, operativ, yuqori sifatli va iste’molchilar uchun 
samarali bo‘lish talabi qo‘yiladi. 
Buxgalteriya hisobi axborotining yakuniy natijasi korxonaning moliyaviy 
holati ko‘rsatkichlarini yaxshilash hisoblanadi. 
Qo‘yilgan maqsad, hal etiladigan vazifalar doirasi axborotdan foydalanuvchi 
bo‘linmalar, boshqariladigan obyekt darajasiga ko‘ra hisob va tahliliy axborotlarni 
ularning eng yuqori va eng past qismlariga bo‘lish zarur. Har bir axborot turini 
boshqaruv obyektlari va berish muddatlari bo‘yicha tabaqalashtirish kerak.
Axborotlarning davriyligi ham turlicha bo‘lishi mumkin: smena, sutka, 
hafta, dekada, oy, chorak va boshqalar. 
Nazorat funksiyasi. Turli mulkchilik shaklidagi korxonalar, korxonalar 
huquqining kengayishida buxgalteriya hisobining nazorat funksiyasini kuchaytirish 
talab qilinadi. Buxgalteriya xodimlari turli xildagi resurslardan foydalanishni 
doimiy nazorat qilishi lozim. Nazorat – bu avvalom bor, biznes rejada belgilangan 
iqtisodiy ko‘rsatkichlarni bajarilishini aniqlash jarayoni hisoblanadi. 
Belgilangan rejadagi ko‘rsatkichlarni haqiqatda erishgan ko‘rsatkichlar bilan 
solishtirish natijasida kerakli tuzatishlar biznes rejaga kiritiladi. 
Buxgalteriya hisobining maxsus usullari va amallari yordamida nazoratning 
uchta turi yuritiladi: dastlabki – xo‘jalik muomalasi sodir bo‘lgungacha; joriy – 
xo‘jalik muomalasini amalga oshirish; keyingi – muomala sodir bo‘lganidan 
so‘ngi. 
Nazorat qilish quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha amalga oshiriladi: 
–
ishlab chiqarilgan, jo‘natilgan va sotilgan mahsulotlarning hajmi 
bo‘yicha reja va shartnomalarning bajarilishi; 
–
korxona mulklarining saqlanishini ta’minlash; 
–
moddiy 
xomashyo, 
yoqilg‘i-energetika, 
mehnat 
va 
moliyaviy 
resurslardan oqilona va samarali foydalanish; 

---

30 
–
asosiy vositalar, amortizatsiya fondi va boshqa fondlardan foydalanish; 
–
mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan haqiqiy xarajatlarni 
shakllantirish va ishlab chiqarilgan mahsulotlar (bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan 
xizmatlar) tannarxini hisoblash; 
–
realizatsiya qilingan mahsulot(ish va xizmat)larning to‘la tannaxini 
shakllantirish; 
–
turli xarajat smetalarining bajarilishi (masalan, vakillik xarajatlari, tijorat 
va reklama xarajatlari); 
–
korxonaning turli ichki xo‘jalik bo‘linmalari faoliyati: ishlab chiqarish 
bo‘limlari, uchastkalari, oila (jamoa) pudratlari va sh.k.; 
–
moliya bozorida ishtirok etish bilan bog‘liq muomalalar bo‘yicha 
(aksiyalar, obligatsiyalar va sh.o‘.); 
–
korxona faoliyatining moliyaviy natijalarini shakllantirish va soliqqa 
tortiladigan bazani, hamda taqsimlanmagan foyda(qoplanmagan zarar)ni aniqlash; 
–
mahsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilish bilan bog‘liq xarajatlarni 
kamaytirish; 
–
shubhali qarzlar bo‘yicha rezervlar va boshqa maxsus fondlarni yaratish 
hamda ularning ishlatilishi; 
–
korxonaning moliyaviy ahvoli, hamda raqobatchi korxonalar to‘g‘risida 
ma’lumot to‘plash; 
–
moliyaviy hisobot va boshqa turdagi hisobotlarni tuzish. 
Hisob jarayonining axborotlarni to‘plash, o‘lchash, ro‘yxatga olishdan tortib, 
to zarur bo‘lgan oraliq, natijaviy va hisobot ko‘rsatkichlarini olish bilan 
yakunlanadigan barcha bosqichlarida kompyuter va boshqa tashkiliy-texnik 
vositalardan foydalanish buxgalteriya hisobining boshqaruv tizimidagi nazorat 
funksiyasini kuchaytirishga doir vazifalarni bajarishga yordam beradi. 
Korxona mablag‘larining butun doiraviy aylanishi, ularning vujudga kelish 
manbalari va xo‘jalik jarayonlari buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Sifatli hisob 
axborotlari ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida nazorat o‘rnatish, zarur 
bo‘lganda korxona va uning bo‘linmalari faoliyatining butun tafsilotini nazorat 
qilish, uni tahlil qilish va ushbu axborotlar asosida boshqaruvning barcha 
pog‘onalarida tegishli boshqaruv qarorlarini tayyorlash, asoslash va qabul qilishga 
imkoniyat yaratadi. 
Mulkning butligini ta’minlash. Bu funksiya buxgalteriya hisobi tizimini 
takomillashtirish va uning nazorat funksiyasini kuchaytirish bilan chambarchas 
bog‘liq. Buxgalteriya hisobini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish mulkning butligini ta’minlash, 
turli xildagi yo‘qotishlar va talon-tarojlarning oldini olishga olib keladi. Buning 
uchun korxonada barcha shart-sharoitlarni yaratish lozim: omborxonalar, nazorat-
o‘lchash asboblari, o‘lchash idishlari va boshqalar. Iqtisodiy islohotlarning 

---

31 
chuqurlashtiriluvi va bozor munosabatlarining erkinlashtirilishuvi, mulkdorlar 
sonining ko‘payishi, tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanishi sharoitida 
buxgalteriya hisobining ushbu funktsiyasi yanada rivojlanmoqda. Buxgalteriya 
hisobining xalqaro va milliy standartlari negizida, ilmiy asoslangan holda tashkil 
etilgan hisob tizimi nafaqat kamomad va o‘girliklarni aniqlash, balkim uyushgan 
jinoyatlarni ochib tashlash va ularning oldini olishga ham imkon yaratadi. 
Ushbu funksiyani amalga oshirishning asosiy omili bo‘lib, o‘z vaqtida va 
belgilangan tartibida inventarizatsiya o‘tkazish, ularning natijalarini buxgalteriya 
hisobida aks ettirish hisoblanadi. 
Tahliliy funksiya. Ishonchli va huquqiy asoslangan axborot korxona 
moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini tahlil qilishda ishlatiladi. Tahlil bu qabul qilingan 
qarorlar natijasida erishilgan yutuq va kamchiliklarni o‘rganish hamda u orqali 
natijalarni yanada yaxshilash maqsadida ichki–tashqi omillarni izlash jarayonidir. 
Hisob funksiyasi bu korxona xo‘jalik faoliyatining hujjatlari asosidagi yalpi, 
uzluksiz va o‘zaro bog‘langan ifodasidir. 
Buxgalteriya hisobiga bir nechta talablar qo‘yiladi, ular quyidagilardan 
iborat: 
- hisobning sodda va tushunarli bo‘lishi. Sodda va hamma uchun tushunarli 
hisobni tashkil etishdan asosiy maqsad uni murakkablashuviga yo‘l qo‘ymaslik, 
hamda hisob ma’lumotlaridan keng xalq ommasi foydalana olishini ta’minlashdan 
iborat. 
- hisobningrejaliligi. Bu talab yuqorida aytib o‘tilgan soddalik talabi bilan 
chambarchas bog‘liqdir. Hisobda albatta zaruriy ma’lumot va ko‘rsatkichlarga ega 
bo‘lgan holda, hisob yuritish xarajatlarini iloji boricha kamaytirib borish lozim. 
- hisobning aniq va to‘g‘riligi. Bu talab negizida xo‘jalik faoliyatlaridagi 
kuzatish natijasida olingan ma’lumotlarni hujjatlarda aniq va to‘g‘ri qayd etish 
tushuniladi.
- hisob ishlarini o‘z vaqtida amalga oshirish, ya’ni hisob ishlariga taalluqli 
har qanday hodisa sodir bo‘lganda, albatta o‘z vaqtida hujjatlarda aks ettirmoq 
zarur.
- hisob ko‘rsatkichlari bilan reja ko‘rsatkichlari birligi. Korxona, muassasa, 
tashkilotlarda mulkchilik shaklidan qat’iy nazar o‘z oldiga joriy va kelgusi reja 
ko‘rsatkichlarini tuzib oladi. Xuddi shu ko‘rsatkichlar bilan hisob ko‘rsatkichlari 
birligi katta ahamiyat kasb etadi.