O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 017 yil fevraldagi 4947-sonli

Debet
“Schyot nomi yoki raqami”
Kredit
 
6-chizma.
Schyotning tashqi ko‘rinishi 
Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda 
oxiridagi holati aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma’lumotlari 
buxgalteriya balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. 
Ushbu ma’lumotlar qoldiq yoki saldo deb ataladi. Ayrim hollarda ba’zi bir 

---

61 
schyotlarda saldo bo‘lmasligi ham mumkin. Debet va kreditda aktiv yoki 
passsivlarning tarkibidagi o‘zgarishlar aks ettiriladi. Hisobot davri ichida 
schyotning debet qismida yozilgan summalar debet oborot, kredit qismiga 
yozilgan summalarni kredit oborot deb ataladi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlashdan asosiy maqsad amalga 
oshirilgan xo‘jalik muomalalarini umumlashtirish, olinadigan ma’lumotlarni 
soddalashtirishdan iboratdir. Shu bilan birga mablag‘lar harakati yuzasidan nazorat 
ishlarini to‘g‘ri tashkil qilishni ta’minlashdir. 
9-jadval 
Buxgalteriya hisobi schyotlarining turkumlanishi 
 
№ 
Schyotlar turkumlanishi 
xususiyatlari 
Xususiyatlardan kelib chiqqan holda 
schyotlar tarkibi 
1. 
Schyotlarning tuzilishiga 
ko‘ra 
Doimiy schyotlar 
Aktiv (A) 
Passiv (P) 
Vaqtinchalik 
schyotlar 
Tranzit schyotlar (T) 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) 
2. 
Ko‘rsatkichlarni aks 
ettirilishiga ko‘ra 
Sintetik schyotlar 
Analitik schyotlar 
3. 
Balansda aks ettirilishiga 
ko‘ra 
Balans schyotlari 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) 
4. 
Tayinlanish– mo‘ljaliga 
ko‘ra 
Asosiy schyotlar 
Aktiv schyot (A) 
Passiv schyot (P) 
Tartibga soluvchi 
schyotlar 
Kontraktiv (KA) 
Kontrpassiv (KP) 
To‘ldiruvchi schyotlar 
Taqsimlovchi 
schyotlar 
Yig‘ib taqsimlovchi 
Hisobot davrlari bo‘yicha 
taqsimlovchi 
Kalkulyatsiya schyotlari 
Taqqoslovchi schyotlar 
Doimiy schyotlar - bu hisobot davri oxiriga saldoga ega bo‘lib, buxgalteriya 
balansida aks ettiriladigan aktivlar, majburiyatlar, sarmoyalar schyotlaridir.
Aktiv schyot (A) - bu aktivlarni aks ettirishga mo‘ljallangan schyot bo‘lib, 
unda iqtisodiy resurslarning qoldig‘i va ko‘payishi schyotning debetida, kamayish 
esa kredit bo‘yicha aks ettiriladi. 

---

62 
Passiv schyot (P) - bu majburiyat va sarmoyani aks ettirishga mo‘ljallangan 
schyot bo‘lib, unda majburiyat va sarmoyaning qoldig‘i va ko‘payish schyotining 
krediti bo‘yicha, kamayish esa debet bo‘yicha aks ettiriladi. 
Kontraktiv schyot (KA) - bu u bilan bog‘liq bo‘lgan aktiv schyotning 
saldosidan chegiriladigan moliyaviy hisobotda aktivning sof qiymatini aks 
ettiruvchi schyotdir. 
Kontrpassiv schyot (KP) - bu u bilan bog‘liq bo‘lgan passiv schyotning 
saldosidan chegiriladigan moliyaviy hisobotda majburiyat yoki sarmoyaning sof 
qiymatini aks ettiruvchi schyotdir. 
Tranzit schyotlar (T) - bu hisobot davrida foydalaniladigan, lekin 
yopiladigan Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettiriladigan hisobot 
davri oxiriga qoldiqqa ega bo‘lmaydigan daromadlar va xarajatlarning vaqtinchalik 
schyotlaridir. 
Balans schyotlari deb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular 
bo‘yicha ikki yoqlama yozuv amalga oshiriladi. 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) - bu korxonaga qarashli bo‘lmagan, lekin 
vaqtinchalik tasarrufida bo‘lgan, aktivlarning mavjudligi va harakati, shartli 
huquqlar va majburiyatlar haqidagi axborotni umumlashtirishga mo‘ljallangan 
schyotlardir. Bu schyotlar boshqa schyotlar bilan o‘zaro bog‘lanmaydi va 
korxonaning hisobotida aks ettirilmaydi. 
Sintetik schyotlar xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari haqida umumiy va 
qiymat 
ko‘rinishidagi 
ma’lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga 
mo‘ljallangan. 
Analitik schyotlar ma’lumotlari xo‘jalik mablag‘lari va ularni manbalarini 
nafaqat qiymat, balki natura hamda mehnat o‘lchovi birliklarida yuritishga 
mo‘ljallangandir. Analitik schyotlar bo‘yicha buxgalteriya provodkalari amalga 
oshirilmaydi. 
Korxona ba’zi xo‘jalik mablag‘lari hisobini yuritishda bir necha bahodan 
foydalanish zaruriyati tug‘iladi. Shunday mablag‘lar va ular tashkil topish 
manbalari hisobini yurituvchi schyotlar tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. 
To‘ldiruvchi schyotlar tegishli mablag‘ va ular tashkil topish manbalari 
hisobini yuritishga mo‘ljallangan schyot ma’lumotlarini to‘ldirish uchun 
mo‘ljallangan. 
Taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar korxonaning ba’zi bir xarajatlarini 
hisobga olish va ularni kalkulyatsiya obyektlari yoki hisobot davrlari o‘rtasida 
to‘g‘ri taqsimlash maqsadida qo‘llaniladi
Yig‘ib taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar ma’lum xo‘jalik jarayonidagi 
xarajatlarni bir oy davomida hisobga olish, bu xarajatlarni iqtisodiy mazmuniga 
qarab, guruhlashtirish va ularni kalkulyatsiya obyektlari o‘rtasida oldindan qabul 

---

63 
qilingan biror bazisga nisbatan mutanosib ravishda taqsimlash uchun xizmat qiladi. 
Kalkulyatsiya schyotlari korxona faoliyatida mahsulotlar, sotilgan tovarlar, 
bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlar 
hisobini yuritishga mo‘ljallangan. 
Taqqoslovchi schyotlar ayni bir muomalalar yoki korxonaning butun bir 
moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining natijasini aniqlash uchun ishlatiladi. 
Xo‘jalik mablag‘lari turi va joylanishini ko‘rsatuvchi aktiv schyotlarning 
xususiyati shundaki, mablag‘larning ko‘payishi debet, mablag‘larning kamayishi 
esa schyotning kredit tomonida aks ettiriladi.
Aktiv schyot xususiyatini quyidagi chizmada yaqqol ko‘rishimiz mumkin: 
7-chizma.