O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

---

bahodir 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR 
VAZIRLIGI
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI
 
FARG‘ONA FILIALI
 
 
 
“Telekommunikatsiya injiniringi va kasb ta’limi 
fakulteti” “Abonent kirish tarmoqlari” fanidan
 
 
 
 
MUSTAQIL ISH
 
 
 
 
 
 
 
 
Bajardi: Abduholiqov B
 
Qabul qildi: 
Xalilov M.
 

---

bahodir 
MAVZU: Uyali aloqa tarmoqlarida kanal xosil qilish usullari. 
 
 
 
1.Kirish. 
2.Asosi qism.
Reja: 
1.
 
Mobil tarmoqlar 3G,4G,5G texnalogiyasi 
2.
 
Mobil tarmoq avlodlari 
3.
 
Uyali aloqa Ishlash printsipi
 
1.Foydalanilgan adabiyotlar. 
2. Xulosa 

---

bahodir 
Kirish 
 
 
XX asrning boshlarida to oxirigi qadar har bir telekommunikatsiya xizmati
uchun alohida tarmoq infratuzilmasi loyihalandi va qurildi. Foydalanuvchilarga
xizmatlar top’lami alohida qurilgan tarmoq infratuzilmalari orqali taqdim etildi,
masalan radio, telefon, sputnik, telegraf va boshqalari. 1980 yildan boshlab radio 
va telefon aloqa tarmoqlari orqali tarqim etilgan xizmatlaridan tashqari kompyuter
tarmoqlari va telefontarmoqlari infratuzilmalariga asoslangan xizmatlar (ISDN) alohida
alohida bo’lib rivojlantirildi. Keyinchalik paketli (IP) texnologiyalarni keng
joriy yetish yo’lga qo’yilganidan keyin, har bir xizmatni bitta tarmoq orqali 
foydalanuvchilargauzatish imkoniyati ishlab chiqildihamda foydalanuvchining
oxirgi terminallarida ham o’z navbatida ushbu xizmatlarni qo’llab quvvatlash
imkoniyati ishlab chiqildi. Bugungi kunda smartfonlar orqali ovozli, matnli, video, radio 
mobil TV, online o’yin, videokonferensiya, faks, telegraf vako’plab xizmatlarni qo’llab 
quvvatladi.1980 yildan keyin telefon va kompyuter tarmoqlari alohida bo’lib rivojlangan 
bo’lsa, XXI asrning boshlaridaushbu ikki tarmoq yana birlashib xizmatlari bitta platforma 
orqali foydalanuvchilarga taqdim yetish masalalari ishlab chiqildi. Bugun kunda 
kompyutertarmoqlari deganda faqatgina biz foydalanib kelayotgan an’anaviy kompyuter
tarmoqlari tushunilmasdan balki, raqamli qurilmalarining barcha, masalan, mobil
telefonlar, raqamli televizorlar, barcha turdagi PDA (personall digital assistant)lar, 
gadjetlar, soatlar, maishiy texnikalar va x.k.larni tushunish mumkin. 
Ushbu ma’ruzada asosan mobil aloqa tarmoqlari va avlodalari muhokama
EtiladiKo’pchilik insonlar “Mobil tarmoqlari” degan so’zni oddiy simsiz
tarmoqlarni nazarda tutishadi.Mobil va simsiz tarmoqlar aslida ikki xil turga ta’luqli 
tarmoq hisoblanadi. Ular o'xshash funktsiyalarni bajarganligi sababli bir xil 
tarmoqdek tuyuladi, ammo ular mutlaqo boshqa tarmoqlardir. Uyali tarmoq odatda 1-
rasmda ko'rsatilgandek istalgan joyda jismoniy qurilma yoki mobil 
telefon/terminal kabi tavsiflanadi.

---

bahodir 
Uyali nima ishlaydi? Hujayra odatda shovqinlarni oldini olish va har bir hujayrada 
kafolatlangan xizmat sifatini ta'minlash uchun qo'shni chastotalardan farqli chastotalar 
to'plamidan foydalanadi (hujayra printsipi). Birlashganda, bu hujayralar kengaytirilgan 
geografik mintaqada radio qamrovini ta'minlaydi. Bu ko'p sonli ko'chma qabul qiluvchilar 
(masalan, mobilmobil keng polosali modemlar, peyjerlar va boshqalar bilan jihozlangan 
telefonlar, planshetlar va noutbuklar) bir-biri bilan va tarmoqning istalgan joyidagi 
statsionar qabul qiluvchilar va telefonlar bilan tayanch stansiyalar orqali, hattoki ba'zi 
qabul qiluvchilar uzatish paytida bir nechta hujayradan o'tgan bo'lsa ham muloqot qiladi. 
Uyali aloqa bir qator foydali xususiyatlarga ega: 

Bitta katta transmitterga qaraganda yuqori sig'im, chunki bir xil chastota bir nechta 
kanallarga qo'llanilishi mumkin, agar ular turli hujayralarda bo'lsa. 

Mobil qurilmalar bitta uzatuvchi yoki sun'iy yo'ldoshga ulanganidan kamroq quvvat 
sarflaydi, chunki uyali aloqa minoralari yaqinroq. 

Bitta yer usti uzatuvchisidan koʻra kengroq qamrov, chunki qoʻshimcha hujayra 
minoralari cheksiz muddatga qoʻshilishi mumkin va ular koʻrinishda cheklanmagan. 

---

bahodir 
Uyali radioaloqa tizimida ushbu xizmat bilan ta'minlanadigan er maydoni relef va qabul 
qilish xususiyatlariga bog'liq bo'lgan sxema bo'yicha hujayralarga bo'linadi. U taxminan 
olti burchakli, kvadrat, yumaloq yoki boshqa oddiy shaklga ega bo'lishi mumkin, ammo 
olti burchakli chuqurchalar standartdir. Ushbu kataklarning har biriga tegishli radio 
tayanch stantsiyalari ega bo'lgan chastotalar to'plami (f1 - f6) tayinlangan. Chastotalar 
guruhi boshqa hujayralarda qayta qo‘llanilishi mumkin, agar o‘xshash chastotalar qo‘shni 
hujayralarda qayta ishlatilmasa, chunki bu birgalikda kanal aralashuviga olib kelishi 
mumkin. 
Birinchi tijorat 1G uyali aloqa tarmogʻi Yaponiyada Nippon Telegraph and Telephone 
(NTT) tomonidan 1979 yilda, dastlab Tokio poytaxti hududida ishga tushirilgan. Besh yil 
ichida u Yaponiyaning butun aholisini qamrab olish uchun kengaytirildi va birinchi 
umummilliy 1G tarmog'iga aylandi. 
Uyali aloqa nima ekanligini tushunish uchun uning standartlarini tushunishingiz kerak. 
Signallarni bir nechta turli transmitterlardan farqlash uchun bir nechta kirishning quyidagi 
turlari ishlab chiqilgan: 

vaqtga boʻlinish (TDMA); 

chastota boʻlimi (FDMA); 

Kodlar bo'limi (CDMA); 

Ortogonal chastotalar boʻlimi (OFDMA). 

---

bahodir 
TDMA-da har bir hujayradagi turli foydalanuvchilar tomonidan ishlatiladigan uzatish va 
qabul qilish vaqt oraligʻi har xil. 
FDMA-da har bir hujayradagi turli foydalanuvchilar tomonidan ishlatiladigan uzatish va 
qabul qilish chastotalari har xil. 
CDMA printsipi murakkabroq, lekin bir xil natijaga erishadi: taqsimlangan qabul 
qiluvchilar bitta hujayrani tanlab, uni tinglashi mumkin. 
TDMA ba'zi tizimlarda FDMA yoki CDMA bilan birgalikda bitta hujayra qamrovi hududida 
bir nechta kanallarni taqdim etish uchun ishlatiladi. 
Uyali tarmoqning radioaloqa nuqtai nazaridan oddiy tasviri quyidagi elementlardan 
iborat: 

Asosiy stansiya quyi tizimini tashkil etuvchi radio tayanch stansiyalar tarmogʻi. 

Ovozli va matnli qoʻngʻiroqlarni amalga oshirish uchun mavjud boʻlgan asosiy 
kommutatsiyalangan tarmoq. 

Mobil ma'lumotlarni qayta ishlash uchun mo'ljallangan paketli kommutatsiya tarmog'i. 

Abonentlarni kengroq telefon tarmogʻiga ulash uchun umumiy kommutatsiyalangan 
telefon tarmogʻi. 
Bu tarmoq GSM tizimining asosidir. U mijozlarga kerakli xizmatni olishini ta'minlash 
uchun ko'plab funktsiyalarni bajaradi, jumladan mobillikni boshqarish, ro'yxatdan o'tish, 
qo'ng'iroqlarni sozlash va topshirish. 
Har bir telefon tarmoqqa mos keladigan hujayra sektoridagi RBS (radio tayanch stansiya) 
yordamida ulanadi va u oʻz navbatida Mobil Kommutatsiya Markaziga (MSC) ulanadi. 
MSC umumiy kommutatsiyalangan telefon tarmog'iga (PSTN) ulanadi. Telefondan RBS ga 
havola yuqoriga, qaytish yo'li esa pastga havola sifatida belgilanadi. 

---

bahodir