O‘zbekiston respublikasi sog‘

Sutning ko’rsatilgan ko’rsatkichlarini tekshirishda qo’llanadigan asosiy usullar jadvalda keltirilgan:
1-jadval

Ko’rsatkichlar	Aniqlash usuli	Gig.me’yorlari
1.Zichligi (solishtirma og’irligi): past zichlik- suyultirilgan sut; yuqori zichlik-yog’i olingan sut	Laktodensimetr yordamida	20^o S haroratda, 1028 – 1,034
Yog’ning miqdori (%)	Butirometr yordamida	2,8 - 3,7%
Mexanik aralashmalarning borligi	Doka orqali suzish va keyinchalik uni ko’rish	Bo’lmasligi kerak
Sutning yangiligi va kislotaliligi	A)Sutni fenolftalein ishtirokida NaON bilan titrlash B) Qaynatish	Terner bo’yicha-18-24 Chirib tushmasligi kerak
Soda aralashmasi	Rozol kislotasi bilan sifat reaksiyasi	Sariq rang
Kraxmal aralashmasi	Yod eritmasi bilan sifat reaksiyasi	Ko’kimtir rang
Bakteriologik ko’rsatkich	Ovqatli muhitga ekish, mikroskopda ko’rish	Patogen floralar bo’lmasligi kerak

Sutning fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari
Sutning pH muhiti unga sezgir yoki ko’k rangli lakmus qog’ozini tushirish orqali aniqlanadi. So’ngra distillangan suvga tushirilgan lakmus qog’ozining rangi bilan oq fonda taqqoslanadi.
Sutning tozaligi- tekshiriluvchi sut maxsus filtr orqali o’tkaziladi, so’ngra filtrda tutilib qolgan aralashmalarni etalon bilan taqqoslanadi:

1. 
   - guruh- shubhasiz toza sut;
   
2. 
   - guruh -sezilarli cho’kma hosil qilgan qoniqarli darajadagi sut;
   
3. 
   - guruh- ifloslangan sut-cho’kmada molning tuklari, go’ng, ovqat bo’laqlari bor;
   
4. 
   - guruh - juda iflos sut - qon, yiring va boshqa iflosliklar bo’lgan sut.
   

Shisha idishlarga solingan sut 1 guruhga, flyagalardagi sut esa 11 guruhga mos kelishi lozim.
Sutning zichligini aniqlash
Zichlik- sutning solishtirma og’irligi - ma’lum miqdordagi 20⁰C haroratga ega bo’lgan sut vaznining huddi shu hajmdagi 4⁰C dagi suvning vazniga bo’lgan nisbatidir. Sutning solishtirma og’riligi laktodensimetr asbobi yordamida o’lchanadi (1-rasm).
Laktodensimetrning 2 ta shkalasi bo’lib, yuqoridagi shkala sutning haroratini, pastdagi esa solishtirma og’irligini ko’rsatadi. Sutning solishtirma og’irligi 20⁰C haroratda aniqlanadi. Agar tekshirilayotgan sutning harorati 20⁰C dan yuqori yoki past bo’lsa, ko’rsatkichga o’zgartirish kiritiladi. Har bir gradus farq uchun 0,002 qo’shimcha qo’shiladi yoki olib tashlanadi. Sutning solishtirma og’irligi 1,028 dan 1,033 gacha. Agar sutning zichligi 1,028 past bo’lsa, sutga suv qo’shilgan, 1,033 yuqori bo’lsa, yog’i olingan bo’ladi. Sutning zichligini aniqlash uchun tekshirilayotgan sut silindr idishning 2/3 qismiga solinadi va idish devorlariga laktodensimetrdan asta tekkizmay tushirilib, 2-5 daqiqaga qoldiriladi. 2-5 daqiqadan so’ng areometr ko’rsatkichlari yozib olinadi. Masalan: yuqoriga shkala ko’rsatkichi 20⁰C, pastki shkala ko’rsatkichi esa 1,028 bo’lsa, sutning zichligi me’yorda. Agar harorat 25⁰C bo’lsa, u holda 5x0,2=1, 28+1=29. Demak sutning zichligi 1,029.

1-rasm. Laktodensimetr asbobi
Suyuqlik tarkibidagi oqsil, laktoza va mineral tuzlarning miqdorini ko’paytirish mahsulot zichligini oshiradi (2-jadval). Yog’ning yuqori miqdori ko’rsatkichni pasaytiradi (2-rasm). Yog’siz sut yuqori ballga ega bo’ladi. To’liq xom sutning solishtirma og’irligi normaldir - 1,028. U gidrometr bilan o’lchanadi.
Sutga 10% suv qo’shilishi ko’rsatkichni kub santimetr uchun taxminan 3 kilogrammga kamaytiradi.
Shaxsiy hovlida laboratoriyalar yo’q, sutning sifati va zichligi quyidagicha tekshiriladi:
1. Suv bilan idishga bir necha tomchi sut qo’shiladi, agar ular suvga botirilsa, asta-sekin eriydi, mahsulot yuqori sifatli, ichiga suv tushgan sut plyonka bilan tarqaladi.
2. Sut spirtli ichimliklar bilan 1:2 nisbatda aralashtiriladi. Sifatli mahsulot plyonkalarga aylanadi. Zichligi past bo’lgan suyultirilgan sutda po’stlar uzoq vaqt hosil bo’lmaydi.