O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Profilaktikasi.  B  gepatit  profilaktikasi  borasidagi  tadbirlar  majmuasi 
infeksiya  manbalarini  faol  aniqlashga,  tabiiy  va  sun’iy  yuqish  yo’llarini  bartaraf 
etish hamda maxsus emlash o’tkazishga qaratilgandir. 
Infeksiya  manbaini  aniqlash  maqsadida  barcha  donorlar,  homilador  ayollar, 
xatarli guruhlarga mansub kontingentlar B gepatit virusini tashuvchilikka tekshirib 
boriladi. 
Donorlar  har  bir  qon  (to’qima,  a’zo)  topshirishlaridan  oldin  chuqur  klinik-
laboratoriya  (vrach  ko’rigi,  serologik  va  biokimyoviy)  hamda  epidemiologik 
tekshiruvlar o’tkazilishi darkor. Quyidagi hollarda kishi donorlikka qo’yilmaydi: 
- o’tmishda (qachonlikdan qat’iy nazar) virusli gepatit bilan og’rib o’tganlar; 
-  qon zardobida HBsAg topilganlar; 
-  surunkali  jigar xastaligiga  (jumladan, toksik  tabiatli  va noaniq  etiologiyali) 
chalinganlar; 
- jigar xastaligini klinik va laboratoriya alomatlari mavjud shaxslar; 
-  oxirgi  6  oy  davomida  B  gepatitga  chalingan  bemorlar  bilan  oilaviy 
muloqotda bo’lganlar; 
- oxirgi 6 oy ichida qon va uning mahsulotlari quyilgan shaxslar; 
-  giyohvandlar, noto’g’ri jinsiy hayot kechiruvchilar. 
Infeksiya  manbaini  aniqlash  va  kelajakda  uni  donorlikdan  chetlatish 

---

 
169 
maqsadida  har  bir  transfuziyadan  keyingi  gepatit  jiddiy  epidemiologik 
tekshiruvdan o’tkaziladi. 
Transfuziyadan  keyingi  gepatit  hollarida  muvaffaqqiyatli  epidemiologik 
tekshiruvni  amalga  oshirish  uchun  barcha  davolash-profilaktika  muassasalarida 
quyidagilar yo’lga qo’yilishi zarur: 
-  har  bir  quyilayotgan  qon  (uning  mahsulotlari)  qayd  etib  borilishi  uchun 
maxsus  jurnal  yuritilishi  va  unda  qonning  barcha  rekvizitlari,  tayyorlagan 
muassasa,  tayyorlangan  kun,  donorning  ismi-sharifi,  retsipientning  ismi-sharifi, 
kasallik tarixi tartib raqami va transfuziya kuni aks ettirilishi; 
- retsipientning kasallik tarixida har bir transfuziya alohida qayd etilishi; 
-  qon  haqidagi  hujjat  (idishdagi  etiketga),  undagi  axborotni  to’liq  saqlash 
maqsadida, kasallik tarixiga elimlanishi; 
-  davolovchi  vrachlar  virusli  gepatitga  chalingan  bemorlardan  batafsil 
epidemiologik  anamnez  yig’ishlari,  jumladan,  transfuziyalar  o’tkazilganligini 
aniqlab kasallik tarixiga qayd etishlari; 
-  HBsAg  "tashuvchiliga"  aniqlangan  yoki  infeksiya  manbai  sifatida  gumon 
qilinayotgan  barcha  donorlar  qon  quyish  muassasalari  va  sanitariya-
epidemiologiya nazorati markazlarida hisobga olinishi; 
-  gumon  qilinayotgan  donorning  shu  paytgacha  topshirgan  qonlari,  ularning 
barcha  retsipientlari,  ular  orasida  transfuziyadan  keyingi  gepatitga  chalinganlar 
bor-yo’qligi aniqlanishi. 
 Homilador  ayollar  homiladorlikning  8-10  va  30-32  haftalarida    HBsAg 
mavjudligiga  tekshiriladi.  Ayolni  tug’ruqxonaga  yuborishda  yo’llanmasiga 
(almashinuv kartasiga) HVsAg ga tekshirilgan vaqti, uning natijalari qayd etiladi. 
O’tkir B gepatitga chalingan homiladorlar yuqumli kasalliklar shifoxonasiga, 
surunkali  B  gepatitga  chalingan  bemorlar  va  HBsAg  "tashuvchilari"  esa,  doyalik 
yordami  ko’rsatilishi  uchun  maxsus  bo’limiga  (palatasiga)  yotqizilib,  tegishli 
epidemiyaga qarshi tadbirlar amalga oshirishlari darkor. 
Xatarli guruhlarga mansub kontingentlarda infeksiya yuqqanligini o’z vaqtida 
aniqlash maqsadida, tegishli tibbiyot xodimlari ishga joylashishi oldidan va yiliga 
1 marta; uzoq davolanuvchi bemorlar (onkologiya, gemotologik, psixonevrologik, 
sil  va  boshqalar)  va  gemodializ,  torakal  jarrohlik  bemorlari  shifoxonada  bo’lish 
davomida  kvartalda  1  marta;  narkologik,  teri-tanosil  dispanserlari  kontingentlari 
hisobga  olinganida  va  yiliga  1  marta;  bolalarning  yopiq  muassasalari 
tarbiyalanuvchilari qabul qilish oldidan HBsAg mavjudligiga tekshirilib boriladi. 
O’tkir  B  gepatiti  bilan  hisobga  olingan  kishilarning  ambulatoriya  kartalari 
qizil  uchburchak,  surunkali  B  gepatiti  va  HBsAg  "tashuvchilarning"  tibbiy 
hujjatlari  (ambulatoriya  kartasi,  almashinuv  kartasi  va  hokazolar)  qizil  kvadrat 
bilan markirovka qilinadi. 
B  gepatitiga  nisbatan  o’tkaziladigan  profilaktik  tadbirlar  o’rtasida 
qo’zg’atuvchining  tabiiy  va  sun’iy  yuqish  yo’llarini  bartaraf  etishga  qaratilgan 
tadbirlar alohida ahamiyatga egadir. 
Tabiiy  yuqish  yo’llarini  bartaraf  etish  sanitariya-gigiyenik  tadbirlari  va 
sog’lom  turmush  tarzini  qaror  toptirish  natijasida  ta’minlanishi  mumkin.  Shaxsiy 

---

 
170 
gigiyena  buyumlarini  (ustara,  tish  cho’tkasi,  kosmetik  anjomlari,  mochalka  va 
boshqalar)  individuallash  va  alohida  saqlash,  gigiyenik  qoida-me’yorlariga  amal 
qilish, turmushdagi hamda ishlab chiqarishdagi jarohatlanishning oldini olish, qon 
so’ruvchi hasharotlar bilan kurashish zarur. Jamiyatdagi fohishalik, nikohsiz jinsiy 
hayot  kechirish,  gomoseksualizm  kabi  zararli  odatlarni  yo’qotish,  mexanik 
kontratsepsiya  vositalarini    qo’llash  orqali  jinsiy  yo’l  bilan  infeksiya  yuqishi 
bartaraf etiladi. 
Vertikal  mexanizm  bilan  virus  yuqishining  oldini  olish  masalasi  hal 
etilmasdan qolmoqda. 
Sun’iy yuqish yo’llarining oldini olish uchun gemotransfuziyalarni imkoniyat 
darajasida  kamaytirish,  autotransfuziyani  kengroq  tadbiq  etish,  HBsAg  ga 
tekshirilmagan  yoki  HBsAg  aniqlangan  qonni  quymaslik,  donordan  qon  olish  va 
retsipientlarga  quyishda  faqatgina  bir  martalik  sistemalardan  foydalanish;  teri  va 
shilliq qavatlar butunligi buzilishiga sabab bo’luvchi, shillik, qavatlarga teguvchi, 
infeksiya  qilinadigan  dori-darmonlarga  teguvchi  barcha  anjomlar  uskunalar, 
ularning  detallari  tegishli  me’yoriy  hujjatlarga  muvofiq  mexanik  tozalanishi, 
dezinfeksiya, sterilizatsiya qilinishlari darkor. Har bir muolaja uchun alohida steril 
anjom  ishlatilishi  zarur.  Faqatgina  ignasini  almashtirib  shprislardan  qayta 
foydalanish ta’qiqlanadi. Barmoqlardan qon olishda har bir bemor uchun alohida 
skarifikator va mikropipetka qo’llaniladi. Bir martalik anjomlari (shpris, ignalar va 
hokazo) yo’q qilinishidan oldin deformatsiyaga uchratilishi va dezinfeksiyalovchi 
vositalar yordamida zararsizlantirilishi zarur. 
Gemodializ va ekstrakorporal qon aylanish bo’limlarida apparatlar individual 
yoki  muayan  guruhdagi  bemorlarga  biriktirilishi  kerak.  O’tkir  va  surunkali  B 
gepatit  bemorlari,  HBsAg  "tashuvchilari"  uchun  albatta  individual  apparatlar 
qo’llaniladi. Har bir gemodializdan keyin o’rin-to’shak almashtiriladi. 
B  gepatit  virusining  biologik  suyuqliklar  va  ajratmalarda  mavjudligi  hamda 
tashqi  muhit  ta’sirotlariga  etarlicha  chidamliligi  muolaja  o’tkaziladigan 
xonalarning  virus  bilan  yuqori  darajadagi  kontaminatsiyasiga  sabab  bo’lishi 
mumkin. 
Muolaja xonasida pol, ish stoli, apparatlar yuzasi dezinfeksiyalovchi vositalar 
bilan  vaqti-vaqtida  va  ish  kuni  oxirida  zararsizlantirilishi,  qon  tomganida  tezgina 
3% xloraminli tamponda  artib  olinishi darkor.  Muolaja xonalari  albatta  bakterisid 
lampasi bilan ta’minlanishi zarur. Undan maxsus jadval asosida foydalaniladi. 
Tibbiyot  xodimlari  ish  jarayonida  autoinokulyatsiya  natijasida  o’zlariga 
infeksiya  yuqib  qolishining  oldini  olishlari  kerak.  Qon  tegishiga  sabab  bo’luvchi 
barcha  muolajalar,  tibbiy  anjomlar,  pipetka  va  laboratoriya  idishlarini  qismlarga 
ajratish, yuvish, chayish, rezina qo’lqop kiyib bajariladi. Qon sachrash ehtimolligi 
mavjud  bo’lsa  niqob  taqiladi.  Har  bir  muolajadan  keyin  qo’l  iliq  suvda  2  marta 
sovunlab  yuviladi  va  individual  sochiqda  artiladi.  Qo’lni  yuvishda  tez-tez 
dezinfektantlarni va qattiq cho’tkalarni qo’llash tavsiya etilmaydi. Qon va zardob 
bilan ishlashda rezina nokli yoki avtomatik pipetkalardan foydalaniladi, og’iz bilan 
so’rib  tortish  mumkin  emas.  Qo’l  qon  bilan  ifloslanganida  shu  zahotiyoq  1% 
xloraminli tamponda artilib ikki marta sovunlab yuviladi. 

---

 
171 
Laboratoriyaga  qonni  yuborishda  yo’llanmani  probirka  ichiga  joylashtirish 
qatiyan taqiqlanadi. Uni probirka sirtiga elimlash shart. 
Shuningdek,  kosmetik  kabinetlar,  sartaroshxonalar  asbob-anjomlari  (ustara, 
manikyur  to’plamlari  va  hokazolar)  ham  sifatli  tarzda  zararsizlantirilishi  talab 
qilinadi. 
B gepatitga nisbatan maxsus profilaktika  - ommaviy vaksinatsiyaning yo’lga 
qo’yilishi  epidemik  jarayon  jadalligiga  ta’sir  etuvchi  jiddiy  omil  bo’lib  xizmat 
qiladi. Vaksinaning asosi bo’lib HBsAg xizmat qiladi, chunki bu antigenga qarshi 
antitelolar  protektiv  xususiyatga  egadir.  HBsAg  virus  tashuvchi  donorlar 
plazmasidan yoki gen injenerlik usulida olinishi mumkin. Hozirgi vaqtda, asosan, 
HBsAg  olish  uchun  rekombinant  achitqi  shtammlari  va  sut  emizuvchilar 
xujayralaridan  foydalaniladi.  Rekombinant  vaksinalar  o’z  tarkibida  viruslarni 
saqlamaydi.  Ular  tozalangan  antigenni  alyuminiy  gidrookisda  shimdirilib  va 
timerosalga  konservaciya  qilinib  tayyorlanadi.  Vaksinatsiya  samaradorligi  95-
100%  deb  baholanadi.  Hattoki,chaqaloqlarga  tug’ilgan  zaxotiyoq  vaksinatsiya 
qilinganida  ham  yuqori  immunogenlik  va  samaradorlik  kuzatiladi.  Ushbu 
vaksinaning  onadan  olingan  antitelolalar,  B  gepatitga  qarshi  immunoglobulin 
tarkibidagi  antitelolar  va  bolalarga  hayotining  dastlabki  oylarida  odatda 
qo’llaniladigan  boshqa  vaksinalar  bilan  interferensiyasi  kuzatilmaydi.  Shu 
xususiyatlari  tufayli  vaksina  bolalarni  rejali emlash  universal taqvimiga  kiritishga 
yaroqlidir. Amaldagi emlash taqvimiga ko’ra respublikamizda  B gepatitiga qarshi 
vaksinatsiya  bolaning  tug’ilishi  bilan  (1  sutkada),  2  va  6  oyliklarida  o’tkaziladi. 
Xatarli  guruhlarga  mansub  kishilar  ham,  avvalo  tibbiyot  xodimlari  va  tibbiyot 
bilim  yurtlari  talabalari  B  gepatitga  qarshi  emlanishi  shart.  Katta  yoshdagilarga 
ham  emlash  3  marta  o’tkazilib,  birinchi  va  ikkinchi  emlash  orasidagi  muddat  1 
oyni,  ikkinchi  va  uchinchi  emlash  orasidagi  muddat  esa  -  6  oyni  tashkil  etadi. 
Vaksinani  katta  kishilar  va  katta  yoshli  bolalar  deltasimon  mushagi  orasiga, 
chaqaloqlar va kichik yoshli bolalarga esa sonning oldingi lateral qismiga yuborish 
zarur.  Deltasimon  mushakka  yuborish  uchun  25-37,5  mm  uzunlikdagi,  songa 
yuborish  uchun  20-25  mm  uzunlikdagi  igna  ishlatiladi.  Vaksinani  teri  orasiga 
yuborish  tavsiya  qilinmaydi.  B  gepatitga  qarshi  vaksina  ±2°Cdan  ±8°C  gacha 
haroratda  saqlanishi  zarur.  Muzlatish  mumkin  emas,  chunki  bu  vaksinaning 
samaradorligini pasaytiradi.