III. Epidemiologik tajriba (eksperimental) usullari. Eksperimental
epidemiologiya, epidemiologik tajribaning epidemiologik kuzatuvdan farqi
shundaki, epidemiologik tajribada, epidemik jarayonning tabiiy yoki o’z holicha
rivojlanishiga qo’shimcha ravishda ta’sir qiluvchi biron hodisa qo’shilishi tufayli
epidemik jarayonning rivojlanishida sodir bo’ladigan o’zgarishlar tushuniladi.
Epidemiologik tajriba o’tkazish maqsadida aholi o’rtasida yuqumli
kasalliklarni sun’iy ravishda tarqatish mumkin emas, bunday tajribaga ruxsat
berilmagan, ammo epidemiologik tajribalar biron bir falokat yoki fojia tufayli yuz
beradigan hollarda o’tkazilishi mumkin. Bunday tajribalarga Chernobilda
(Belorusiya, 1993 y.) yuz bergan atomelektr stansiyasi falokatida nurlar ta’sirida
kasallangan bemorlar ustidan olib borilgan epidemiologik tajribalar yoki Xirosima
shahrida (Yaponiya, 1946 y.) qo’llanilgan yadro quroli ta’sirida paydo bo’lgan
bemorlar ustidan olib borilgan tajribalar misol bo’la oladi.
Epidemiologik tajriba o’tkazish natijasida epidemik jarayonning kelib
chiqishi va tarqalishidagi sababiy bog’lanishlar aniqlanadi.
Epidemiologik tajriba ba’zan epidemik jarayonga o’xshash jarayonni sun’iy
yo’l bilan paydo qilish tufayli ham sodir bo’lishi mumkin.
Masalan, yuqumli ichak kasalliklari qo’zg’atuvchilarining odam organizmida
va tashqi muhitda qanday tarqalishini o’rganish maqsadida sog’lom kishilarga "M-
17" markali bakteriya yoki bakteriofag ichiriladi va keyinchalik bu
bakteriyalarning sog’lom kishilar organizmida va tashqi muhitda tarqalish yo’llari
kuzatiladi.
Epidemiologik tekshiruvlar natijasida olingan ma’lumotlarning aniqligi
tekshirish o’tkazilayotgan aholi guruhlari va taqqoslash uchun olingan aholi
27
guruhlarining bir-biriga tekshirilayotgan belgidan tashqari hamma belgilarning
qanchalik o’xshashligiga bog’liq.
