O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent avtomobil yo‘llarini loyihalash, qurish va ekspluatatsiyasi instituti

 
 
2.7-rasm. Manzarali o‘simliklarni motoqaychi yordamida kesish 
Katta yoshli daraxtlarning shox-shabbasini siyraklatish quyidagicha bo‘ladi: 
dastlab asosiy novdadan 10 sm qoldirilib kesiladigan shoxning pastki qismi ozroq 
kesiladi, keyin yuqorigi qismidan kesib tashlanadi. Qolgan butoqni bog’ arrasi 
yordamida daraxt tanasigacha taqab kesib tashlanadi. So‘ngi bosqichda esa arada 
kesilgan joy bog’ pichog’i yordamida tekislanadi va bog’ smolasi yoki moyli bo‘yoq 
surtib qo‘yiladi (2.8-rasm). 
2.8-rasm. Katta yoshli daraxtlarning shox-shabbasini siyraklashtirish maqsadida 
kesish bosqichlari 
Topiar
 – 
daraxt va butalarga kesib shakl berish yo‘li bilan sun’iy manzarali 
yashil kompozistiyalar, alohida geometrik yoki fantastik shakllar hosil qilish 

---

82 
usulidir. Topiar uchun bargi va novdalari mayda va tig’iz joylashgan o‘simliklar, 
masalan, lavr, oddiy ligustrum, sharq biotasi, doim yashil shamshod, mevali 
zarnablarni qo‘llash mumkin. 
2.9-rasm. Virgin archasiga topiar usulda shakl berish 
Bunday shakl berishda oldindan tayyorlangan qoliplardan foydalaniladi. 
Qoliplar ko‘chma va doimiy o‘rnatiladigan bo‘ladi. Agar daraxt va butalarning 
tabiiy shox-shabba tuzilishiga yaqin shaklni yaratmoqchi bo‘lsak, unda qoliplardan 
foydalanish shart emas. 
2.10-rasm. Spiral shaklida kesilgan virgin archasi 
Topiar shakllarni yaratishda quyidagi qoidalarga amal qilish talab etiladi: 

---

83 

yaratilayotgan shakllarning tomoshabinlarga yaxshi ko‘rinishi uchun ularni 
tomoshabinlarga nisbatan shimol tomondan joylashtirishi zarur. Shunda ularga 
quyosh nuri yaxshi tushib yorqin jonli ko‘rinishga ega bo‘ladi. Sharq va g’arbdan 
ularning yorug’ligi biroz pastroq, shimol tomondan esa ularga yorug’lik nuri 
tushmaydi; 

istalgan topiar shaklning yuzasi tekis holatda yassi yoki tik bo‘lsa ham 
yaxshi yorug’lik tushmaydi. Shuning uchun shaklning yuzi muayyan burchak ostida 
bo‘lishi kerak. Shu boisdan ham yashil shakllar, masalan, jonli devorlarning eng 
yaxshi shakli bu kesik konus yoki trapestiya hisoblanadi; 

shaklning navbatdagi o‘sgan qismlarini kesishni avvalgi kesilgan joyning 
yuqorisidan boshlash zarur, toki shakl ichidagi novdalar endi yalong’ochlanib 
qolgan va uyqudagi kurtaklar deyarli uyg’onmaydi va shu sababdan shaklning hajmi 
sekin–asta kattalashib boradi. 
Osiyo mamlakatlarida daraxt-buta o‘simliklarga manzarli shakl berishning 
quyidagi turlari mavjud:

daraxtlarning tanasi va shoxlari hisobiga tik va baland yashil devorlar, 
bosketlar, kattaroq hayvonlar (fil, karkidon) ning shaklini berib kesish. 
Lianalarni biron hayvon shakli yoki geometrik shakl berilgan asosga moslab 
o‘stirish: 

biron hayvon shakli yoki geometrik shakl berilgan asosga o‘t urug’i bilan 
tuproq solingan maxsus qoplar va sug’orish tizimini o‘rnatish orqali; 

beton yoki boshqa materiallardan tayyorlangan dekorativ haykallarning 
ustiga maysalar urug’i va oziqalar bilan to‘yintirilgan maxsus torfli to‘rlarni qoplash 
va unga o‘rnatilgan maxsus sug’orish tizimi orqali. 
Manzarali daraxt-butalar zararkunanda va kasalliklari. 
O‘simliklarning zararkunandalari va kasalliklariga qarshi kurash muntazam 
ravishda nazorat etish, hamda ehtiyot choralarini qo‘llash va zararkunandalarni 
qirish tadbirlarini o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Bunda o‘simliklarni yaxshi 

---

84 
sanitariya holatida saqlash, hamda o‘simliklarni himoya qilish stanstiyasi tomonidan 
o‘simliklarga ularning hashorotlar ta’siri ostida zararlanishi va kasallanishiga qarshi 
ishlov berishning amalga oshirilishini ta’minlash yo‘l xizmatining bosh vazifasi 
hisoblanadi. 
Zararkunandalarning paydo bo‘lganligi va yoppasiga kasallanish yuzaga 
kelganligi aniqlangan hollarda, bunday hollar yuzaga kelgan joylarga ishlov berilishi 
uchun zudlik bilan o‘simliklarni himoya qilish bo‘yicha mahalliy stanstiyalar bilan 
bog’lanish zarur. Daraxt va butalarning butun umri davomida qarash va 
shakllantirishni asosiy usullardan biri – o‘simlikni kesishdir. Kesish ishlari 
ko‘chatlarni normal o‘sishini nazorat qilish va boshqarish, shoxlari va ildizlarini 
shakllantirish, ya’ni o‘simlikni er usti va osti ildiz tizimi orasidagi nisbatni saqlash, 
daraxtlarni manzarali shaklga keltirish va nihoyat qari daraxtlarni hayot 
funkstiyasini faollashtirish maqsadida bajariladi. 
Archa 
turlarining 
zararkunandalari. 
Archa 
turlari 
zararkunanda 
hashoratlarning biologik xususiyatlari shundan iboratki, bular asosan, daraxt 
po‘stlog’i ostida bekinib hayot kechiradilar shuning uchun ham ularni yashirin hayot 
kechiruvchi zararkunanda hasharotlar deyiladi. Ularning ko‘pchiligini daraxt 
po‘stlog’i ostida va yog’ochlarida yo‘llari bo‘lib, lichinkalarni o‘sha joyga qo‘yadi. 
Kasallangan daraxt asta-sekin kuchsizlanadi va natijada quriy boshlaydi.