O‘zbekiston respublikasi

Sakrash  nima?  Sakrash  tabiat  va  jamiyatda  sodir  bo‘ladigan  sifat  o‘zgarishlarini 

anglatadigan falsafiy tushuncha bo‘lib, taraqqiyotning uzluksiz ko‘rinishiga qaraganda ancha tez 

o‘tadigan jarayondir. 

Sakrash  miqdor  o‘zgarishlaridan  sifat  o‘zgarishlariga  o‘tishda  uzluksizlikning  uzilishini 

bildiradi. Sakrash narsa va hodisalarning uzluksiz rivojlanish davomida tayyorlanib, shu uzluksiz 

rivojlanish  momenti  tugab,  uzilish  sodir  bo‘lishi  bilan  zaruriy  ravishda  yuz  beradi.  Sakrash 

birdaniga,  to‘satdan  bo‘ladigan  holatgina  emas,  balki  yangi  sifat  elementlari  ko‘payishi  orqali 

yuz beradigan tadrijiy jarayon hamdir. 

Sakrashning  turlari  o‘z  harakteriga  ko‘ra  tabiat  va  jamiyatda  xilma-xil  bo‘lib,  ular  bir-

birlaridan  farq  qiladilar.  Jamiyat  taraqqiyotidagi  sakrashlarning  o‘ziga  xos  tomoni  shuki,  bu 

sakrashlar  eski  ijtimoiy  tuzumni  yo‘q  qilish  va  yangi  ijtimoiy  tuzumni  o‘rnatadigan  ijtimoiy 

jarayonlar,  tadrijiy  rivojlanish  orqali  amalga  oshadi.  Bunday  sakrashlarni  ikki  turga  bo‘lish 

mumkin:  birinchisi  —  portlash  yo‘li  bilan  bo‘ladigan  sakrashlar,  ikkinchisi  sekin-asta,  tadrijiy 

yo‘l  bilan  bo‘ladigan  sakrashlar.  Birinchi  tur  sakrashlarning  o‘ziga  xos  xususiyati  shundan 

iboratki, bunda narsa va hodisalarning yangi sifatga o‘tishi nihoyatda tezlik bilan yuz beradi va 

kutilmagan  natijalarni,  tasodifiy  jarayonlarni  boshlab  yuborishi,  hatto  salbiy  holatlarni  keltirib 

chiqarishi  ham  mumkin.Sakrashning  ikkinchi  turida  esa,  eski  sifat  elementlarining  asta-sekin 

yo‘qolib borishi va yangi sifat elementlarining asta-sekin to‘planishi natijasida yangi sifat paydo 

bo‘ladi. 

Shunday qilib sakrash quyidagi jihatlarga ega: 

- birinchidan, sakrash taraqqiyot natijasida amalga oshadigan ob'ektiv va qonuniy 

jarayondir; 

- ikkinchidan,  sakrash  tadrijiylikning  uzilib,  miqdor  o‘zgarishlaridan  tub  sifat 

o‘zgarishlariga o‘tishidir; 

- uchinchidan, sakrash eskini tugatish va yangi sifatga mos keladigan holatlarning vujudga 

kelishi tufayli paydo bo‘ladigan ziddiyatlarni hal qilishdir; 

- to‘rtinchidan, sakrash olamning rivojlanib, ilgarilab borishidir.  

Hodisalarning sifat xususiyatlariga va ularning rivojlanish sharoitiga bog‘liq ravishda eski 

sifatdan  yangi  sifatga  o‘tish  turli  shakllarda  sodir  bo‘ladi.  Har  bir  narsa,  hodisa  o‘zining  aniq 

inkor qilish usuliga, o‘z navbatida aniq sakrash shakliga egadir. 

Demak,  har  qanday  o‘zgarish,  har  qanday  rivojlanish  miqdor  va  sifat  o‘zgarishlarining 

o‘zaro bir-biriga o‘tishi orqali sodir bo‘ladigan jarayonlardan iborat. Borliqning hamma sohasida 

doimo eski, umri tugayotgan narsa va hodisalarning barham topishi, yangi narsa va hodisalarning 

vujudga kelish jarayoni sodir bo‘lib turadi. Bundagi eskining yangi bilan almashinishi inkor deb 

ataladi. 

---

 

9 

 

O‘zgarish  va  rivojlanish  jarayonida  o‘z-o‘zini  inkor  etish  tamoyili  nihoyatda 

muhim. Bunda vorislik - eskining inkori va yangilikning shakllanishi sifatida namoyon bo‘ladi. 

Ana shu jarayonlarning doimiy takrorlanishi inkorni inkor qonunining mohiyatini bildiradi. 

Mazkur  qonunga  muvofiq  ob'ektiv  voqyelikdagi  narsa  va  hodisalarning  rivojlanishi 

jarayonida  eskining  yangi  tomonidan  inkor  qilinishi  ro‘y  beradi.  Biroq,  aksariyat  hollarda, 

eskilik butunligicha inkor qilinmaydi, undagi ijobiy tomonlar saqlanib qoladi. 

Inkor  tushunchasi  kundalik  ongda  «yo‘q»,  so‘zi  bilan  qo‘shilib  ketadi,  inkor  qilmoq  — 

«yo‘q»  demakdir,  biror  narsani  rad  etmoqdir.  Lekin  dialektikada  inkor  kundalik  ongda 

ishlatiladigan  tushunchadan  farq  qiladi.  Dialektikada  inkor  qilish  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  «yo‘q» 

degani  emas,  ya'ni  narsani  mavjud  emas,  deb  e'lon  qilmoq  yoki  uni  har  qanday  usul  bilan 

yo‘qotib tashlamoq emas.