O‘zbekiston respublikasi

Suyaklarning rivojlanishi. Ontogenez jarayonida skelet suyaklari rivojlanishining 3 ta bosqichi kuzatiladi:

1. 
   Pardali bog‘lovchi – to‘qimali.
   
2. 
   Tog‘ayli.
   
3. 
   Suyakli.
   

Ushbu bosqichlarni deyarli barcha suyaklar o‘tadi, faqat bosh chanog‘ining to‘plam suyaklari, yuz qismining suyaklari hamda o‘mrov suyaklari bundan mustasno. Ular tog‘ayli bosqichni o‘tamaydilar. embrional davrda suyak to‘qimasi boshqa to‘qimalarga nisbatan kechroq (6-8 haftada) mezenxima (embrional biriktiruvchi to‘qima)dan hosil bo‘lishi aniqlangan. Aksariyat suyaklar paydo bo‘lishi birlamchi, ya‘ni suyakning yosh hujayrasi osteoblastlardan paydo bo‘lib, bunday suyaklanish endesmal(en-ichida, desma- aloqa) suyaklanish deyiladi, bunga kalla suyaklari hosil bo‘lishi misol bo‘ladi.

Suyakning ikkilamchi suyaklanishi esa tog‘ay to‘qimasida rivojlanayotgan suyak hujayrasi (yosh osteosid) paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Bunday suyaklanish perixondrial (peri-old, atrof chondro- tog‘ay) suyaklanish deyiladi. Agar tog‘ay to‘qimasini ichidan suyaklanish nuqtasi paydo bo‘lsa endoxondrial (endo-ichi, chondro- tog‘ay) suyaklanish deyiladi.

Suyak moddasi organik moddalardan asosan ossein va anorganik moddalardan tarkib topgan. Suyakning elastikligi osseinga, mustahkamligi esa mineral tuzlarga bog‘liq. Ular birgalikda suyaklarni mustahkam va pishiq qiladi. Suyaklarning kimyoviy tarkibi yoshga bog‘liq bo‘lib, bolalarda suyaklarni o‘ta elastik qiluvchi organik moddalar ko‘p bo‘ladi, keksa odamlarda organik moddalarning miqdori ancha kamayadi va bu hol, suyaklarni oson va yomon o‘sishi uchun sharoit yaratadi.

Organik va anorganik moddalardan tashqari suyak tarikibida D vitamini va kalsiy tuzlari yetishmasligi raxit kasalligi kelib chiqishiga olib keladi.

Kasallik oqibatida suyaklarda mustahkamlik kamayadi, yosh suyakning o‘sishi va rivojlanishi ishdan chiqadi. Shu bois suyaklarning har tomonlama qiyshayish asorati kuzatiladi. Vitamin A etishmasligida suyaklar yo‘g‘onlashib ichidagi bo‘shliq va kanalchalar kengayadi. Ossein, mineral tuzlar va vitaminlar qo‘shilishi natijasida suyak granitdan qattiq, mis va po‘latdek mustahkam bo‘ladi. Olimlarning ma‘lumotlariga ko‘ra vertikal holatda suyaklar tonnalab yuk ko‘tarishi mumkin [17].

Odam tanasidagi suyaklar majmuasi skeletni tashkil qiladi, skeletos - quritilgan degan ma‘noni anglatadi. Odam skeleti 200 dan ortiq alohida-alohida suyaklardan tuzilgan, og‘irligi o‘rtacha 5- 6 kg yoki gavda og‘irligining 8- 10% ni tashkil etadi.

Suyaklar elastikligini organik moddalar bajaradigan bo‘lsa, mineral tuzlar ularga qattiqlik xossasini beradi. Organik va anorganik moddalarning suyaklar tarkibidagi nisbati kerakli bo‘lgan mustahkamlikni vujudga keltiradi va bu xolat yoshga qarab o‘zgarib turadi. Yosh organizm suyaklari tarkibida organik moddalar ko‘p bo‘lganligidan egiluvchan va juda kam sinadigan bo‘ladi. Yosh ulg‘ayib borgan sayin suyaklarda mineral tuzlar miqdori ko‘payadi. Shuning uchun keksa odamlarningsuyaklari elastiklik xususiyatini yo‘qotib, mo‘rt va tez sinadigan bo‘lib qoladi. Organik modda bilan anorganik moddaning qo‘shilishi natijasida normal suyak muhim fizik xossalarga ega bo‘ladi, ya‘ni elastik va qattiq bo‘ladi. Suyaklarning sirtqi yuzasi suyak ust pardasi-periost bilan qoplangan bo‘lib, u yupqa, pushti rang biriktiruvchi to‘qimadan iborat. Periostning o‘zi suyaklarning alohida teshiklaridan o‘tib boradigan tolachalari vositasida suyakka mustaxkam yopishib turadi [4,9].

Skelet bir qancha alohida suyaklardan tashkil topgan bo‘lib, biriktiruvchi to‘qimalar, boylamlar va tog‘aylar vositasida o‘zaro birlashib turadi. Skelet organizmda asosan, tayanch, harakat va himoya vazifasini bajaradi: