O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Toshkent Islom Universiteti

 
Elektron raqamli imzo. 
 
 
Elektron imzo telekommunikatsion (ERI) tarmoqlarida uzatilayotgan matnlarni autentifikatsiya 
qilish uchun ishlatiladi, ya’ni qasddan mo‘ljallangan holda xarakat qilayotgan shahslardan himoyalash 
uchun  qo‘llaniladi.  Ushbu  shahslar  ma’lumotlarni  ushlab  olishi,  soxtalashi,  o‘zgartirishi  mumkin. 
Shuning uchun elektron imzoxaqiqatdan qo‘l qo‘ygan shahsning imzosi ekanligini va yuborilg 
an matn (xujjat) xaqiqiyligini tasdiqlaydi. 
ERI ikki protseduradan iborat, ya’ni 1) qo‘l (imzo) qo‘yish va 2) tasdiqlash. Imzoni 
qo‘yish  protsedurasida  mahfiy  kalit  ishlatiladi,  tasdiqlash  protsedurasida  esa  ochiq  kalit 
qo‘llaniladi. 

---

 
60 
ERI tashkil qilinayotgan paytda “yuboruvchi” “M” qo‘l qo‘yilayotgan matnning h(M) 
xesh−funktsiyasini  hisoblab  chiqadi.  Ushbu  xesh  −  funktsiyaning  h(M)  hisoblangan 
qiymatibarcha M tekstning bir qisqa (kichik) ma’lumotning blokini tashkil etadi. Shundan 
so‘ng  hosil  bo‘lgan  “m”  qiymat  jo‘natuvchi  tomonidan  sirli  kalit  bilan  shifrlanadi.  Hosil 
bo‘lgan ikki son M matnning elektron imzosi bo‘ladi. 
Yuborilgan ma’lumotni elektron raqamli imzosini tekshirish uchun “qabul” qiluvchi 
tomonidan m = h(M) xesh – funktsiya qayta hisoblab chiqiladi va ochiq kalit orqali qabul 
qilingan imzo haqiqiyligi aniqlanadi. 
Har bir imzo quyidagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi: 
−  imzo qo‘yilgan yil, oy, kuni; (datasi) 
−  qo‘yilgan imzoning farliyat davrining tugashi; 
−  faylni  imzolagan  shahsning  ismi,  sharifi,  lavozimi,  korxona  yoki  firmaning 
nomi va boshqalar: 
−  imzolaganning ochiq kalit nomi; 
−  raqamli shahsning imzosi. 
Shuning uchun, yuqorida keltirilganlar asosida quyidagilar taklif etiladi: 
1.Kompyuter  tizimi  va  tarmoqlarida  uzatilayotgan  ma’lumotlarni  butunligini 
ta’minlash uchun aloqa kanallarini mustaxkam himoyalash zarur. 
2.Kompyuterning  texnikaviy  vositalarida  saqlanayotgan  dasturiy  ma’lumotlarni  va 
ombordagi barcha ma’lumotlarni butunligini ta’minlash kerak. 
Ushbu aloqa kanallaridan borilayotgan ma’lumotlarni xatosiz yetkazib berish uchun 
quyidagi kodlardan foydalanishi mumkin: 
−  Xemming  kodi,  ya’ni  ikkilamchi  xatolarni  aniqlovchi  va  birlamchi 
bog‘lanmagan xatolarni to‘g‘rilovchi; 
−  Bouz  Choud  Xori  kodi,  ya’ni  uchlamchi  xatolarni  aniqlovchi  va  ikkilamchi 
xatolarni to‘g‘rilovchi; 
−  Fayr  kodi,  ya’ni  paketlardagi  birlamchi  xatolarni  ham  aniqlovchi,  ham 
to‘g‘rilovchi; 
−  Rid−Solomon kodi, ya’ni paket xatolarni aniqlovchi va to‘g‘rilovchi kodlar.