O`zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi

ishchi, bahola, olmazor, ishla, yozgi.  

---

Qo’shimchalar  so’z  tarkibida  qatnashmasligi  ham  mumkin,  ular  ayrim 

qo’llanmaydi, doim o’zakka qo’shilib keladi. 

O’zak va qo’shimchalar so’zning ma’noli qismlari (morfemalar)dir.  

Qo’shimchalar vazifasi va so’zga qo’shilib anglatadigan ma’nosiga ko’ra uch turli 

bo’ladi  (Ayrim  darsliklarda  qo’shimchalar  ikki  turga  bo’linadi:  so’z  yasovchi  va 

shakl yasovchi qo’shimchalar 

1.  So’z  yasovchi  qo’shimchalar  o’zakka  qo’shilib,  yangi  ma’noli  so’z  hosil 

qiladigan  qo’shimchalardir:  o’t  -  o’tloq,  arra  -  arrala,  kuch  -  kuchli,  hosil  -

serhosil.  So’z  yasovchi  qo’shimchalar  unumli    (-li,  -la,  -chi,  ser-,  -dosh,  -kor)  va 

unumsiz (-vul, -ag’on, -chil, -in, -a) bo’lishi mumkin.  

2. So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar (ayrim darsliklarda “aloqa- munosabat shakli 

qo’shimchalari”  deyiladi  (19;  18)

 

gapda  so’zlarni  bir-biriga  bog’laydigan 

qo’shimchalardir. Bular 3 turli bo’ladi:   1) kelishik qo’shimchalari: kitobni, uyga, 

daftarning. 2) egalik qo’shimchalari: maktabimiz, ukam, bog’i.  

3) shaxs-son qo’shimchalari: yedik, bordim, kelding, yurasan. 

3.  SHakl  yasovchi  qo’shimchalar  (ayrim  darsliklarda  «lug’aviy  shakl 

qo’shimchalari”  deyiladi.

 

O’zakka  qo’shilib,  ma’noni  bir  oz  o’zgartiradigan, 

qo’shimcha  ma’no  orttiradigan,  lekin  yangi  so’z  yasamaydigan  qo’shimchalardir. 

Bular so’zlarni bir-biriga bog’lash  vazifasini bajarmaydi, balki  ko’plik (kitoblar), 

kichraytirish  (uycha),  erkalash  (qizaloq),  chegaralash  (uygacha),  kamlik 

(oqarinqiramoq),  kuchaytirish  (tepkilamoq,  chayqa),  gumon  (kimdir),  daraja 

(kattaroq) kabi ma’nolarni ifodalaydi,  

 O’zbek  tilida  qo’shimchalarning  o’zakka  qo’shilish  tartibi,  odatda,  quyidagicha: 

Asos  +  so’z  yasovchi  qo’shimchalar  +  lug’aviy  shakl  yasovchi  qo’shimchalar 

+so’z o’zgartuvchi(sintaktik shakl yasovchi) qo’shimchalar: kitob+xon+lar+ning. 

O’zbek  tilida  qo’shimchalarning  o’zakka  qo’shilish  tartibi,  odatda, 

quyidagicha:  Asos  +  so’z  yasovchi  qo’shimchalar  +  lug’aviy  shakl  yasovchi 

qo’shimchalar  +  so’z  o’zgartuvchi(sintaktik  shakl  yasovchi)  qo’shimchalar: 

kitob+xon+lar+ning.