O’zbekiston respublikasioliy ta’lim, fan va

3.Buxgalteriya hisobi schyotlarini tayinlanishi va to’zilishiga qarab turkumlarga ajratish

Buxgalteriya hisobi schyotlarini tayinlanishi va to’zilishiga qarab quyidagilarga bo’linadi.
1.Asosiy schyotlar.
2.Tartibga soluvchi schyotlar.
3.Yig’ib taqsimlovchi schyotlar.
4.Kalkulyatsiya schyotlari.
5.Taqqoslovchi schyotlar.
6.Balansdan tashqari schyotlar.
Asosiy schyotlar xo’jalik sub’ektlarining xo’jalik faoliyatini olib borish uchun ma’lum miqdorda xo’jalik mablag’lariga ega bo’lishi kerak. Shuning uchun buxgalteriya hisobi xo’jalik faoliyati o’stidan nazorat qilish maqsadida schyotlar yordamida korxona qanday mablag’larga ega va ular qanday mablag’lardan tashkil topganligi hamda hisob kitob munosabatlari haqidagi ma'lumotlar bilan ta'minlashi kerak.
Bunday vazifani asosiy schyotlar yuritiladigan schyotlar guruhi bajaradi.
Asosiy schyotlar uz navbatida korxonaning mehnat vositalari.oborot mablag’lari va muomala munosabatlarini hisobga olish uchun atalgan uch guruh schyotlarga bo’linadi. Keltirilgan bu uch guruh schyotlari aktiv schyotlardir. Bu schyotlarning debetida xo’jalik mablag’larining ko’payishi aks ettirilsa, kreditida esa xo’jalik mablag’larining kamayishi aks etgiriladi. Bundan tashqari asosiy schyotlar o’z navbatida ikkiga bo’linadi.
1.Asosiy aktiv schyotlar.
2.Asosiy passiv schyotlar.
Asosiy aktiv schyotlar guruhi moddiy va pul mablag’larining harakatini hamda debitorlar bilan hisob-kitob ishlarini olib borishga mo’ljallangan («Asosiy vositalar», «Materiallar», «Tayyor mahsulotlar», «Kassa» va boshqalar.). Asosiy passiv schyotlar fondlar holatining o’zgarishini, kreditorlar bilan hisob kitob hisobini olib borishga mo’ljallangan («Ustav fondi» kreditorlar bilan hisobkitob schyotlari va boshqalar) schyotlar kiradi.
Tartibga soluvchi schyotlar hisobga olinadigan xulalik mablag’lari va ularning tashkil topish manbaalarining bahosini tartibga solishga mo’ljallangan schyotlar kiradi. («Asosiy vositalarning eskirishi»,»Arzon baholi va tez eskiruvchi buyumlarning esikrishi» va boshqalar.) Yig’ib taqsimlovchi schyotlar guruhiga umumishlab chqarish xarajatlari va boshqalar kiradi. Kalkulyatsiya schyotlari guruhi mahsulot ishlab chqarish uchun ketgan xarajatlarning umumiy summasini aniqlash va tannarxni hisoblashga mo’ljallangan schyotlar kiradi («Asosiy ishlab chqarish», «yordamchi ishlab chqarish» va boshqalar). Taqqoslovchi schyotlar guruhiga kiruvchi schyotlar bo’yicha schyotning debet va kredit tomonlariga yozilgan yozuvlar taqqoslanib, xo’jalik jarayonlarining natijalari aniqlanadi. Balansdan tashqari schyotlar korxonada vaqtincha foydalanishda bo’lgan mablag’larni hisobga olishga mo’ljallangan schyotlar kiradi.

4.