O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

Amir Temur jahon va milliy tarixchilarning e’tirofida. 
Sohibqiron Amir Temur mashhur davlat arbobi, mohir sarkarda 
sifatida O‘zbekistonda davlatchilikning yuksalishida muhim 
o‘rin tutadi. Tarixiy manbalarda Amir Temur Sohibqiron nomi 
bilan bir qatorda “Sohibi jahon” hamda “Sohibi adl” – “Ado lat 
sohibi” nomlari bilan ulug‘lanadi. Xalqaro YUNeSKO tash-
kilotining tashabbusi bilan 1996-yilda Toshkent, Samarqand 
va xorijiy mamlakatlarda Amir Temur tavalludining 660 yilligi 
keng miqyosda nishonlandi va shu yil O‘zbekistonda “Amir 
Temur yili” deb e’lon qilindi. 
Amir Temurning asosiy tarixiy xizmati shundan iboratki, aynan 
uning hukmronligi davrida Yevropa va Osiyo qit’alari ilk bor 
o‘zlarining bir geosiyosiy maydonda yashayotganliklarini his etdilar. 
Bu, xususan, bugun juda muhim. Chunki insoniyat shuni 
tushundiki, biz hammamiz bir-birimizga chambarchas bog‘liq, o‘zaro 
aloqadorlikda yashar ekanmiz, demak, endi yangi va xavfsiz dunyo 
tartiboti o‘rnatish uchun imkoniyat paydo bo‘ldi.
I.A.Karimov, O‘zbekiston Respublikasining Birinchi 
Prezidenti
1402-yilda jahonga, ayniqsa, Bolqon yarimoroli hamda 
Yevropadagi xalqlar va mamlakatlarga tahdid solgan Turkiya 

---

129
sulton Boyazid I Yildirim tor-mor keltirilganidan so‘ng, 
fransuzlar Amir Temurning oltindan haykalchasini quydirib, 
ostiga “Yevropa xaloskoriga” deb yozdirib qo‘yilgan ekan. 
Bugun bu ulug‘ zotni buyuk bunyodkor, ulug‘ davlat arbobi, 
mohir sarkarda, ilm-fan va madaniyat homiysi sifatida butun 
dunyo tan oldi. Davlat arboblari, olim-u fozil kishilar hazrat 
sohibqiron haqida iliq fikrlarni aytmoqdalar, uning hayoti va 
faoliyatiga yuksak baho bermoqdalar. 
Yevropa olimlarining Amir Temur shaxsi va uning fao-
liyatiga qiziqishi XVI asrdan boshlangan edi. 1553-yili 
Italiyaning Flo rensiya shahrida italiyalik olim Perondinoning 
“
Skifiyalik­ Tamerlanning­ ulug‘vorligi” asari bosilib chiqdi. 
Bu Yevropa olimlarining Amir Temur haqidagi birinchi ilmiy 
tadqiqoti edi. Ushbu asrda ispan tarixchisi Pero Meksikaning 
“Buyuk Temur tarixi” asari chop etiladi. 1582-yili Seveliyada 
mashhur Ispaniya elchisi Klavixoning “Esdaliklari” kitobi 
nashrdan chiqdi. Ingliz dramaturgi Xristofor Morloning “Buyuk 
Temur” nomli sahna asari ham shu asrda yaratildi. Shundan 
beri buyuk Sohibqironga atalgan asarlarning keti uzilmaydi. 
Hozirgi paytga kelib Amir Temur va Temuriylar haqida 33 
mamlakatda 500 dan ziyod chet ellik tadqiqotchilarning asarlari 
chop etilgan. 
Sho‘rolar tuzumi davrida Amir Temur shaxsi va fao 
liya-
tiga adolatsizlik bilan yondashilib, bir yoqlama baho be-
rib kelindi. Shunga qaramasdan, 1968-yilda faylasuf olim 
I.M.Mo‘minovning “Amir Temurning O‘rta Osiyo tarixida tut­
gan o‘rni va roli” risolasini nashr etilishi jamoatchilikning bu 
mavzuga qiziqishini yanada avj oldirib yubordi. Asar keskin 
tanqidga uchradi. Ammo I.M.Mo‘minovning Amir Temur 
shaxsini o‘rganish tashabbusi bilan chiqishi bu uning ilmiy 
jasorat va yuksak vatanparvarlik fazilatining yorqin ifodasi 
bo‘ldi.