Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

bekler dep ataǵan. Qara xalıqtı budun yaki qara budun dep ataǵan. Áhmiyetli 
mámleketlik máselelerdi qaǵan menen biylerden, aqsúyeklerden quralǵan qurıltay 
sheshken. Túrkiyler diniy isenimi boyınsha ǵayrı tábiyiy kúshlerge sıyınǵan. 
Olardan eń joqarısı, qúdiretlisi táńir yamasa teńiri (kók, aspan) dep esaplanǵan. 
Esteliklerde túrk qaǵanlarınıń óz mámleketin birlestiriw, bekkemlew ushın alıp 
barǵan gúresleri sáwlelengen. 
4. Tonyuquq jazıwı. Bul jazıwdaǵı waqıyalar Tonyuquq degen adamnıń 
tilinen bayanlanadı. Shamalawlarǵa qaraǵanda bul jazıwdıń avtorı da Tonyuquqtıń 
ózi. Ol tariyxta belgili Elteris (Elterish) qaǵannıń másláhatshisi hám ásker basshısı 
bolǵan. Túrk qáwimlerin sırtqı jawdan qorǵawda ayrıqsha xızmetler etken. 
Estelikte Tonyuquqtıń waqıyalardı bayanlawına qaraǵanda túrk qáwimleri Tabǵash 
(Qıtay) mámleketine qaraslı bolıp qaladı. Bunıń sebebi túrk qáwimleri alawızlıqta, 
biypárwalıqta jasadı, bir xannıń qolastına birikpedi, bunnan dushpan paydalandı.
Tonyuquq óziniń qaǵanı (xanı) Elteris penen birge túrklerdiń azatlıǵı ushın 
uzaq hám tınımsız gúres alıp baradı. Nátiyjede, túrk qáwimleri azatlıqqa erisedi, 
ǵárezsiz mámleket boladı.
Elteris qaǵan ushın, 
Túrki Bilge qaǵan ushın, 
Túrki Begi qaǵan ushın, 
Qapaǵan qaǵan ushın, 
Túnde uyıqlamadım, 
Kúndiz otırmadım, 
Qara terimdi aǵızdım, 
Kúsh-quwatımdı berdim. 
Táńirim jarılqap, 
Pútkil túrki xalqına, 
Qarıwlı jaw keltirmedim, 
Atlı ásker jolatpadım. 

---

14 
Qızıl qanımdı tóktim, 
(K.Mámbetov awdarması). 
Estelikte Tonyuquq kúshli jawınger, bahadır sárkarda, aqıllı másláhátshi, ullı 
maqsetler ushın, demek, túrk xalqınıń azatlıǵı ushın gúreske óziniń kúsh-quwatın, 
aqıl-huwshın, júregin arnaǵan dana basshı obrazında kórinedi. Tonyuquq jazıwı 
basınan aqırına shekem azatlıq, ǵárezsizlik, watanǵa sadıqlıq, pidayılıq ideyaları 
menen toltırılǵan.