Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

1. «Derse xan ulı Buqash haqqında jır»da biyperzent Derse xan ullı boladı. 
Ulı jas óspirim waqtında úlken hám tentek buǵa menen ayqasıp, onı jıǵadı. 
Usınnan baslap balaǵa Buqash degen batırlıq at beriledi. Jırda Buqashtıń basınan 
keshirgen qıyırman-shıyırman waqıyalar bayanlanadı. 
2. «Salor Qazannıń úyin jaw shapqanı haqqında jır»da ish (ishki) 
oguzlardıń kósemi Qazanbek kóp kúnlik batırlıq uyqıda jatırǵanda úyin jaw 
shabadı, bala-shaǵasın, elin bende etip aydap ketedi. Bendelik waqtında Salor 
Qazannıń hayalı Bórte qatın, ulı Orazbek batırlıqtıń, aqıllılıqtıń, shıdamlılıqtıń 
úlgilerin kórsetedi. 
3. «Qorqıt ata kitabı»nda bizge keńnen belgili «Alpamıs» dástanınıń sıńarı 
«Qam Buwra ulı Bamsi-Beyrek haqqında jır» da bar. Onı, kóbinese, «Bamsi-
Beyrek» dástanı dep te ataydı. Bamsi usı dástannıń bas qaharmanı, oguz 
qáwimleriniń begi Qam-Bóriniń yamasa Xan-Bóriniń (túp nusqada Qam-Buwrı) 
balası. Onı Bay-Buwrı dep te ataydı. Qaraqalpaqsha «Alpamıs»ta batırdıń atasınıń 
atı Baybóri. Usı attıń adamǵa beriliwi túrkiy qáwimlerdiń kúshli haywanlardı 
ózleriniń totemleri (sıyınatuǵın qúdiretleri) dep túsinetuǵın erte zamanlarǵa barıp 
taqaladı. Qam Bóri (yamasa Baybóri) biyperzent boladı. Xanlardıń xanı Bayandır 
xannıń ullı toyında onıń biyperzentligi betine basılıp, kemlik keledi. Ol quyashqa 
qarap tabınıp, onnan ul tileydi. Tilegi qabıl bolıp, ullı boladı, atın Bamsi qoyadı. 
Baybóriniń (yamasa Qambóriniń) dostı Bay-Bidjan («Alpamıs»taǵı Baysarıǵa 
sáykes keledi) qızlı bolıp, atın Banu-Sheshek qoyadı. (Banu-Sheshek «Alpamıs» 
taǵı Barshınǵa sáykes keledi). Eki dos ele náresteler tuwılmay atırıp-aq aqlay quda 
boladı. Erte zamanlarda batır birinshi batırlıq isin kórsetken soń oǵan qosımsha 
batırlıq at beriletuǵın bolǵan. Bamsi gáwirler (kápirler) menen ayqasqa túsip, 
atasınıń sawdagerlerin kárwanı menen tutqınnan qutqaradı. Qambóri balasına 
batırlıq at beriw ushın Qorqıt atanı shaqıradı. Ol Bamsi degen atqa qosımsha 

---

20 
Beyrek degen batırlıq at beredi. Endi ol Bamsi-Beyrek bolıp atala baslaydı. Bamsi-
Beyrek Banu-Sheshektiń qoyǵan batırlıq shártlerin (at shabısta ozıw, oqjay atıwda 
jeńiw, gúreste jıǵıw) orınlap, oǵan úylenedi. Neke toydıń waqtında Bayburd 
qalasınıń sultanı áskerleri menen kelip, toydı shabadı, Bamsi-Beyrekti tutqın etip 
alıp ketedi. Zindanda on jıl jatadı. Bamsi-Bayrekti óldi degen xabar tarqaydı. 
Onınshı jılı oǵan ashıq bolǵan gáwirler patshası qızınıń járdemi menen zindannan 
shıǵadı. Oguzlar eline batır qaytıp kelgende hayalı Banu-Sheshektiń toyınıń 
ústinen shıǵadı. Bamsi-Beyrek toyda ózin bildirip dushpanların jeńedi. Banu-
Sheshekti almaqshı bolǵan Yastachuk degen jigit qashıp ketedi. Bamsi-Beyrek 
hayalı Banu-Sheshekke qayta qosıladı. Bunnan soń Bamsi-Beyrek gáwirler 
qalasına jáne atlanıp, tutqında qalǵan jigitlerin qutqarıp qaytadı.