Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6. «Oguznama» – túrkiy xalıqlardıń ortaq mádeniy múlki. «Oguznama»
dastanı házirgi túrkiy xalıqlardıń kópshiligine ortaq mádeniy miyras bolıp tabıladı. Bul miyras qaraqalpaq xalqınıń da mádeniy múlki. Sebebi, bul shıǵarma dóregen waqıtta túrkiy qawimler házirgi zamandaǵıday óz aldına xalıqlar bolıp qaliplespegen edi. Olar ,dáslep, Turk qaǵanlıǵı quramında, sońınan Oguz qaǵanlıǵı quramında (IX-XI ásirlerde) jámlesip jasadı. Barlıq túrkiy xalqlarǵa túsinikli ortaq ádebiy tilden paydalandı. Sonlıqtan, «Oguznama»nıń tili házirgi qaraqalpaq tiline kútá jaqın. Namadaǵı ayırım gónergen sózlerdi hám fonetikalıq (seslik) ózgesheliklerdi meńgerip alsa, onı túp nusqada awdarmasız-aq oqıw múmkin. Sonıń ushın, «Oguznama» shıǵarmasın qaraqalpaq ádebiyatınıń áyyemgi jazba dárekleriniń biri dep esaplaymız. Tómende «Oguznama» dastanınıń professor Kamal Mambetov awdarmasınan úzindi keltiriledi. «Oguznama» … Eski kúnlerden bir kúni Ay qaǵan kóz jarıp, ul tuwdı. Sol balanıń túsi, kózi kók edi, awzı jalınday qızıl edi. Shashları, qasları qara edi. Jaqsı taǵamlardan awqat tiledi. Sol bala anasınıń kóksindegi uwızdı iship, bunnan artıq ishpedi. Jew 28 ushın et, awqat soradı, tilge kele basladı. Qırıq kúnnen soń eńbekledi, júrdi. Oynadı. Ayaǵı ayıwdıń ayaǵınday, belleri bóriniń belindey, jawırını adamnıń jawırnınday, kózleri adam kózlerine megzes edi. Qáwmeti tik, tolıq edi. Jılqılardı kótere alatuǵın edi. Atqa minip, kiyik awlaytuǵın edi. Kúnler, túnler ótken soń jigit boldı. Bul waqıtta bul jerde bir úlken orman bar edi. Bul jerde sıyırlar, ógizler bar edi. Pada-pada kiyikler, topar-topar quslar bar edi. Usı ormanda úlken bir qiat (Jırtqısh maqluqat) bar edi. Jılqılardı jep kún kóretuǵın edi. Qiat kiyikti de jeytuǵın edi. Kiyik quwıp toǵaydı páteńge keltirdi. Oguz qaǵan ańǵa qızıǵatuǵın edi. Bul qiattı awlamaqshı boldı. Kunlerde bir kún awǵa shıqtı. Janında shoqmarı, oq jayı, qılısh hám qalqanı bar edi. Bir buǵını aldı. Sol buǵını taldıń shıbıǵı menen aǵashqa baylap ketti. Tań atqan soń kelgen edi. Qiat buǵını alıptı. Góne bir «aduq»tı alıp altınlı belbewi menen aǵashqa baylap ketti. Tań sáhár waqtında keldi, kórdi. Qiat «aduǵ»tı (ayıwdı) alıp atırǵan eken. Aǵashtıń janına kelip turdı. Qiat kelip bası menen Oguz qalqanın urdı. Oguz shoqmar menen qiattıń basına urdı, óltirdi. Qılısh penen basın kesip alıp ketti. Jáne qaytıp kelse, bir suńqar qiattın ishegin jep atırǵan eken. Oqjay menen suńqardı óltirip, basın kesti. Bunnan soń ayttı: suńqardıń sıbaǵası usı bolar. Qiat buǵını jedi, aduǵtı jedi, shoqmarım óltirdi, obalı shoqmarǵa. Qiattı Suńqar jedi, oǵım óltirdi, obalı oqqa - dep kete berdi. Jawız Qiattıń sıbaǵası usı boldı. Ótken kúnlerdiń birinde bir kúni Oguz qaǵan táńrisine sıyınıp turǵan edi. Aspannan bir kók jarıq tústi. Kúnnen jaqtı, aydan qarańǵılaw edi. Oguz qaǵan kórdi, sol sáwleniń arasında bir qız bar edi. Jalǵız otırar edi. Sımbatı kelisken, jaqsı bir qız edi. Onıń basında ottay sáwle shashıp turǵan bir meńi bar edi. Altın qazıqtay edi. Sol qız ádewir sulıw edi. Kúlse aspan qudayı kúletuǵın, jılasa aspan qudayı jılaytuǵın dárejede edi. Oguz qaǵan onı kórgeninde ózin joǵalttı. Súydi, úylendi, Kúnlerden bir kun kóz jarıp, úsh ullı boldı. Birinshisin Kún dep at qoydı. Ekinshisine Ay dep at qoydı. Úshinshisine Juldız dep at qoydı. Jáne bir kúni Oguz qaǵan awǵa ketti. Bir kól arasında aldınan bir aǵash shıqtı. Bul aǵashtıń qabıǵında bir qız bar edi, jalǵız otırar edi. Jaqsı kórikli bir qız edi. Onın kózi kókten kógirek edi. Onın shashı gáwhar usaǵınday, tisleri hinjidey edi. Ádewir kórikli edi, eger 29 aspan tınıq kúnleri aydıń oǵan kózi tússe «Ah, ah! Íshqıńda óltirdiń» - dep súttey jarıq bolıp keter edi. Oguz qaǵan onı kórdi de ózinen ketti. Júregi jalınlap oǵan ashıq boldı. Úylendi. Kúnlerden bir kún, kóz jarıp, úsh ul tuwdı. Birinshisine Kók dep at qoydı. Ekinshisine Taw dep at qoydı. Úshinshisine Teńiz dep at qoydı. Onnan soń Oguz qaǵan úlken toy berdi. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|