Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

«Qutadǵu bilik» dástanınıń obrazları. Yusip Xas Hajip, tiykarınan, tórt 
qaharmannıń obrazların jaratqan. Bular Kúntuwdı elik – el patshası, isine qaray 
oǵan Ádalat degen ataq berilgen. Aytoldı, Qúntuwdınıń wáziri, onı Dáwlet dep 
ataydı, yaǵnıy jaqsı wázir mámlekettiń dáwleti, baxtı degen mániste. Uǵdolmish –
Aytoldı wázirdiń balası, sońınan Kúntuwdınıń wáziri, Aqıl degen ataqqa iye. 
Udǵirmish, ataǵı Qánáát, sebebi, ol qánáát penen ómir keshiredi, sońın ala saray 
keńesgóyi lawazımında boladı.
Kúnduwdı eldi ádil basqaratuǵın, durıs siyasat júrgizetuǵın, xalıqtıń ǵamın 
oylaytuǵın, bilimli, aqıl-parasatlı patsha (elik). Ol óziniń átirapına bilimli, aqıllı, 
mámleket isine janı ashıytuǵın, sadıq adamlardı toplaydı. Onday adamlardı 
sorastırıp, izlep júredi, tapsa, dárhal xızmetke shaqıradı. Aytoldı, Uǵdolmish, 

---

59 
Udǵirmish, mine, usınday adamlar. Ol hár qanday mámleketlik islerdi átirapındaǵı 
bilimli, aqıllı adamlar menen keńesip ámelge asıradı, oylasıq penen sheshim 
qabıllaydı. Ol miynet adamlarına ayrıqsha ǵamxorlıq etedi, sebebi, ómirdi ómir 
qılatuǵın, turmıstı abadanlastıratuǵın, mámlekettiń ǵáziynesin toltıratuǵın usı 
miynet adamları: diyqanlar, sharwalar, ónermentler, qurılısshılar, sawdagerler. 
Kúntuwdı xalıqtıń tómengi qatlamına da jeterli dárejede itibar berip baradı. 
Kámbaǵallar, ǵárip-qáserler, jetim-jesirler mámlekettiń qarawında boladı.
Kúntuwdınıń patshalıq xızmetin, aqıl-oyın, peyil-ıqpalın Yusip Xas Hajip 
ayrıqsha tásirli boyawlar menen tómendegishe súwretleydi: 
1. Beg erdi ajunda bogu bilgá bash, 
Bu beglik úzálá ájun boldı yash. 
Bek (patsha) boldı dúnyada bilimli, dana, 
Onıń begligi túsında dúnya jasarıp ketti. 
2. Bu Kúntuǵdı erdi atı belgúlúg, 
Ajunda javıqmısh qutı belgúlúg. 
Bul (bek) Kúntuwdı edi, atı belgili, 
Dúnyada dańqı shıqqan, dáwleti belgili. 
3. Siyasat qılur erdi himmat bilá, 
Bu himmat yarashur siyasat bilá. 
Siyasat júrgizer edi himmet (jaqsılıq) penen, 
Onıń himmeti jarasar edi siyasat penen. 
Kúntuwdınıń bul táriypinde, álbette, qanday da bir real tariyxıy patshanı, 
yaǵnıy avtordıń zamanlası hám qáwenderi Buǵraxandı kóriwdiń keregi joq. Yusip 
Xas Hajip dástanda Kúntuwdı obrazın jaratqanda orta ásirde keń tarqalǵan ideal 
(kemisi joq, jetik) insan, ideal patsha, ideal jámiyet túsiniklerinen kelip shıǵadı. Ol 
Kúntuwdı obrazın ózine zamanlas húkimdarlarǵa úlgi, sabaq retinde, didaktikalıq 
(úgit-násiyat) baǵdarda jaratadı.
Dástanda avtor obrazı da kórinip turadı. Avtor ayırım orınlarda aqıl-keńes, 
úgit-násiyat berip baradı. Solay etip, ol tereń aqıllı, bilimli, ilgir zeyinli, dana adam 

---

60 
obrazında kórinedi. Ol óziniń danalıq sózlerin tariyx, jámiyet, mámleket tuwralı 
tereń bilimge súyenip aytadı.
Dástandaǵı aqıl-násiyat sózler, táriyipler (qasiydalar), jámiyetlik dúzim, 
sociallıq toparlar, huqıq (yuridika), etika máseleleri tuwralı oy-pikirler, sáwbetler 
hám aytıslar (diskussiyalar) Kúntuwdı, Aytoldı, Uǵdolmish, Udǵurmish obrazların 
keńirek hám tolıǵıraq ashadı, olardıń oylaw, pikirlew qábiletin, bilim dárejesin, 
peyilin kórsetip beredi.