Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

5. Nawayınıń nasırıy (prozalıq) shıǵarmaları. Nawayınıń prozası degende 
házirgi zamandaǵı kórkem proza tili menen jazılǵan romanlardı, povestlerdi yaki 
gúrrińlerdi túsiniwge bolmaydı. Nawayı zamanındaǵı ádebiy dástúr boyınsha 
qızıqlı syujetler arqalı romanlıq kórkem obraz jaratıw máselesi poeziya tili menen 
jazılatuǵın dástan janrına tiyisli edi. Nawayı proza menen tazkira, risala janrlarına 
tiyisli shıǵarmalar jazdı. Nawayı nasrıy sóz (qara sóz) benen «Mahbub ul-qulub» 
(Qalblar mahbubi yamasa kewillerdiń súygeni) shıǵarmasın jazdı (1500-j.). Hár 
qıylı jámiyetlik qatlam wákillerine sıpatlama beredi. Patshalarǵa, ámeldarlarǵa, 
jalatay shayıqlarǵa, eki júzli qazılarǵa, har qıylı kásip iyelerine ulıwmainsaniylıq, 
ádep-ikramlılıq, mámleketlik, puqaralıq wazıypalar kózqaraslarınan ádil baha 
beredi. 
«Tarixi muluku Ajam» (1483-j.) – «Arab emes mámleketler tariyxı» 
miynetinde Nawayı, tiykarınan, Iyran hám basqa da eller patshalarınıń tariyxın 
oqıw qollanbası túrinde beredi. Onda avtor ótmishtegi patshalardıń ómir bayanın, 
qılǵan islerin bayanlaw arqalı óz zamanındaǵı húkimdarlarǵa, ámeldarlarǵa sabaq 
bermekshi boladı. 
Tazkira orta ásirlik parsı-tájik hám túrkiy ádebiyatlarında rawajlanǵan janr 
bolıp, onda ótmishtegi hám házirgi zamandaǵı shayırlardıń ómiri, shayırlıq 
xızmeti, shıǵarmaları haqqında maǵlıwmatlar beriledi, olardan úlgiler beriledi. 
Tazkiralar arqalı ótmishtegi keń belgili hám belgili bolmaǵan shayırlar haqqında 
maǵlıwmatlar alamız. Mısalı, Nawayı óziniń «Majalis un-nafoyis» – «Názik dilli 
adamlardıń sáwbeti» tazkirasında 459 shayırdıń ómirbayanın beredi, olardıń 
ádebiy miyrasları haqqında maǵlıwmatlar beredi, olarǵa qısqa, biraq anıq hám ádil 

---

121 
bahalar beredi. Nawayı olardı kitabıy shayırlar hám omiy shayırlar (qánige emes, 
kitabıy emes, yaǵnıy xalıq shayırları) dep ajıratıp izertleydi. «Majalis un-nafoyis» 
tazkirası Orta Aziyadaǵı ádebiy miyras hám XV ásirdegi ádebiy ortalıq tuwralı 
bahalı maǵlıwmatlar beredi. Sonshelli shayırlardıń dóretiwshilik etiw fakti XV 
ásirde Xorasanda, Samarqandta, Buxarada poeziyanıń qanshelli dárejede 
rawajlanǵanınan dárek beredi. Poeziyanı súyetuǵın xalıq bar jerde ǵana shayırlar 
kóp boladı.