Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

mazmunın, obrazlar dúnyasın úyrengende birneshe tariyxıy faktorlardı este 
tutıw kerek boladı. Birinshiden, Yassawiy óz dáwiriniń (XII ásir), óz jámiyetiniń 
perzenti. Ol jasaǵan zamanda hadallıq, ádalatlıq, ádep-ikramlılıq, ulıwma, jaqsılıq 
ushın gúres, tiykarınan, islam dininiń tártiplerin, nızamların, dástúrlerin, yaǵnıy 
shariat tártiplerin saqlaw arqalı alıp barılatuǵın edi. Sonlıqtan, Yassawiy islam 
shariatı jolın jamanlıq penen gúresiwdiń birden-bir isenimli quralı dep bildi.
Ekinshiden, Yassawiy zamanında islam dini ishindegi eń úlken bir aǵım –
sufiylik tálimatı musılman ellerinde, sonıń ishinde Orta Aziyada keń tarqalǵan 
edi. Bul tálimattı tasawwıf* degen termin menen de júritedi. Tasawwıftıń ortaǵa 
qoyǵan baslı máselesi – insan hám onıń Allataalaǵa minásibeti. Sufiylik jolǵa 
túskenlerdiń bas maqseti – ruwxıy hám jismaniy tazalanıw, pákleniw arqalı, ruwx 
penen deneni bir-birine sáykeslendiriw arqalı kámil insan dárejesine jetisiw hám eń 
sońında nesip bolsa, Allataalanıń (Haqtın) diydarına minasip bolmaq. Bunı sufiylik 
terminologiyada visal (qaraqalpaqsha osal ) dep ataydı. Visalǵa jetisiw ańsat emes. 
Axmet Yassawiydiń «Bihamdullah, diydar izlep ada boldım, Biru barım*, 
diydarıńdı kórermen be?» (Diydar izlep ómirim ótti, biru barım – jaratqanım, seniń 
diydarıńdı bir kórermen be?) dep nala shegiwi ashıqlıq (sufiylik) joldıń kútá awır 
ekenliginen dárek beredi. Visalǵa erisiw ushın haq diydarına shın kewilden ashıq 
bolıw kerek. Shiyrin jandı qıynap, nápsi bálesi menen ómir boyı gúresiw kerek, 
yaǵnıy dúnya-malǵa, máslikke, tamaqqa, uyqıǵa, házlikke, ótirik-ósekke bolǵan 
artıqmash ıqlasıńdı júwenlew kerek, shariat nızamlarına tolıq boysınıp, namaz-
orazańdı túwellep, hadal turmıs keshiriw kerek. Allataalaǵa muhabbat ashıqtı 
(sufiydi) hár qıylı gúná, kemshiliklerden, nápsi, menmenlik, ásilik* h.t.b. jaman 
qásiyetlerden qutqaradı. Bir sóz benen aytqanda orta ásirlik islamdaǵı tasawwıf 

---

47 
aǵımı insannıń joqarı mánáwiyatqa, kámil insan dárejesine jetisiwiniń jolı dep 
esaplaǵan.