Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

5. «Qutadǵu bilik» dástanınıń kórkemlik ózgeshilikleri: tili, súwretlew 
quralları, qosıq qurılısı. Dástannıń tili – kórkem, tatımlı, jeńil, keń xalıqqa 
túsinikli, Oraylıq Aziyada jasaytuǵın túrkiy xalıqlardıń qabıllawına qolaylı ortaq 
ádebiy tilde jazılǵan. Jazba kitabıy til menen awızeki ádebiyat tili kútá sátli 
ushlastırılǵan. Dástannıń tiykarǵı leksikalıq quramı sap túrkiy sózlerden turadı, 
múmkin bolǵanınsha arab hám parsı tilleriniń tásirinen azat. Onı házirgi 
qaraqalpaq tili menen salıstırǵanda, tiykarınan, túsinikli, házirgi sóz qorı menen 
sáykes keledi.
Dástanda hár qıylı naqıl-maqalllar, frazeologizmler, súwretlew quralları 
keń qollanılǵan. Olardıń kópshiligi házirgi tilimizde de paydalanıladı. Mısalı: 
Boyıń qıysıq bolsa da, oyıń dúziw bolsın; Aqqa qara tez juǵadı; Awırıw as penen 
kiredi; Sút penen kirgen minez súyek penen ketedi; Dushpanıń birew bolsa da kóp, 
dostıń mıń bolsa da az; Kóp sóylegen dana bolmas, kóp tıńlaǵan dana bolar; Qıysıq 
aǵash otın bolar; Ne ekseń sonı orarsań; Ash adam iship-jese toyar, ashkóz adam 
ólgende toyar; Araq ishken aqılın isher; Kóp kúlgen bir jılar. 
Teńewler: Uqush-ul yólateg qarańqu túni – Oqıw ol qarańǵı túndegi 
shamday; Kógis tırna kókte tırrıw-tırrıwlar, Kárwanday dizilip ushar zımırar;
Metaforalar: «Sarayǵa jıyıldı barlıq ash bóri, Hey elik, sarayǵa bekem bol». 
Bul jerde qolı suq, peyli buzıq adamlardı (ámeldarlardı) ash bóri metaforası menen 
obrazlı súwretlegen; metonimiyalar: «(Aspan) Qalıń
qasın túydi (bultlastı), 
kózinen jas tókti (jawın japtı), Gúller ashıldı, olar kúler, mıyıq tarttı». Bul jerde 
avtor aspannıń qalıń bultlasıwın, jawın japqanın, gúllerdiń ashılǵanın ılayıqlı 

---

61 
metonimiyalar menen súwretlep, báhár peyzajın obrazlı etip bergen. Dástanda 
giperbolalar,epitetler h.b. súwretlew quralları ónimli qollanılǵan.