Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

4. «Hibatul-haqayıq» dástanınıń kórkemligi. Dástannıń tili xalıq tiline 
jaqın, ápiwayı, túsinikli, sol zamandaǵı (XII á.) barlıq túrkiyler túsinetuǵın tilde 
jazılǵan. Onıń leksikalıq quramı, ayırım ózlestirilgen arab, parsı sózlerin esapqa 
almaǵanda, tiykarınan, túrkiy sózlerden turadı. Bul jaǵınan «Hibatul haqayıq» 
dástanı, «Qutadǵu bilik» dástanı menen teń turadı. Shıǵarmada kórkem leksikanıń 
túrleri: sinonimler, omonimler, antonimler, sol zamanǵa tán neologizmler (arab, 
parsı sózleri) sheber qollanılǵan. Olar dástannıń tiliniń shireliligin arttırıp turadı. 
Sonday-aq, súwretlew qurallarınıń múmkinshilikleri utımlı paydalanılǵan (mısalı, 
metaforalar, teńewler, giperbolalar, epitetler, janlandırıwlar h.t.b.) 
Kóni sóz asalteg, bu yalǵan – basal, 
Basal yeb achıtma aǵız, ye asal. 
Bu yalǵan sóz igteg, kóni sóz – shifa 
Bu bir sóz ózaǵi urulmish masal. 
Mazmunı: 
Tuwrı sóz aseldey (palday), al jalǵan (sóz) – piyaz (sasıq, ashshı 
degeni), 

---

67 
Piyaz jep ashıtpa awzıń, je asel (pal), 
Jalǵan sóz keselliktey, durıs sóz-shıpa (dári), 
Bul sóz burınnan qalǵan másal (naqıl). 
Mısalda durıs sóz aselge (asalteg), jalǵan sóz keselge (igteg) salıstırıladı hám 
olar sátli qollanılıp, shıraylı teńew xızmetin atqaradı. Jalǵan sóz jaǵımsız iyis 
shıǵaratuǵın ashshı piyazǵa (sarımsaqqa), durıs sóz kesellikti emleytuǵın dárige 
megzetilip, olar metafora xızmetin sátli atqarıp tur. Jáne de bul sózler súwretlew 
quralları xızmetin atqarıw menen bir waqıtta kórkem leksika xızmetin de atqarıp 
tur. Mısalı, asal mazalı, shiyrin mánisinde qollanılsa, basal (piyaz, sarımsaq) 
ashshı, jaǵımsız mánisinde qollanılǵan; ig sózi kesellik mánisinde paydalanılsa, 
shifa sózi em, dári mánisinde paydalanılǵan hám olar qarama-qarsı mániste, 
antonimler túrinde qollanılıp, qosıqtıń emocional tásirsheńligin, mazmunın, avtor 
ideyasın kúsheytip tur. 
«Hibatul haqayıq» – «Haqıyqatlar sıylıǵı» dástanı túrkiy xalıqlar ádebiyatınıń, 
sonıń ishinde qaraqalpaq ádebiyatınıń tariyxında eń kórnekli shıǵarmalardan bolıp 
tabıladı. Onda xalqımızdıń X-XIII ásirlerdegi arzıw-ármanları, jaqsı tilekleri, 
filosofiyalıq oy-pikirleri, aǵartıwshılıq, etikalıq, kórkem-estetikalıq kózqarasları 
jámlengen. Sonıń ushın, bizler bul dástandı babalarımızdan qalǵan mádeniy miyras 
sıpatında qásterleymiz, úlgili ádebiy shıǵarma retinde hár tárepleme úyrenemiz.