Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги


Maqtımqulı poeziyasınıń janrlıq ózgeshelikleri, tematikası, idеyalıq



Yüklə 1,39 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə94/120
tarix23.05.2022
ölçüsü1,39 Mb.
#116131
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   120
fayl 1902 20210922

2. Maqtımqulı poeziyasınıń janrlıq ózgeshelikleri, tematikası, idеyalıq 
baǵdarları. Maqtımqulı poeziyasınıń janrları kóp túrli. Biraq ol xalıq poeziyası 
stilinde kútá kóp qosıqlar jazǵan. Onıń qosıqları tıńlawǵa jaǵımlı, oqıwǵa jeńil, 
uyqasları puqta ısılǵan tórt qatarlı bántlerden ibarat. Poeziyanıń bunday janrın 
túrkmenlerde ǵoshqı, ózbeklerde qóshiq, qaraqalpaqlarda qosıq dep ataydı. Mine, 
usı qosıq janırında Maqtımqulı óziniń ájayıp talantın kórsetken. Sonıń ushın da, 


127 
Qaraqalpaqstan xalıq shayırı Ibrayım Yusupov «Qosıqtıń qudayı Maqtımqulısań» 
dep onıń qosıqların kóklerge kóterip, ayrıqsha húrmet etken. 
Qosıqlar menen bir qatarda Maqtımqulı Shıǵıs poeziyasınıń úlgisi menen 
kóplegen ǵázzeller, rubayılar, muhammesler jazǵan, sonday-aq, didaktikalıq 
mazmunda kishi kólemli poemalar dóretken. Biraq Maqtımqulı Orta Aziya 
xalıqları arasında hám júrekti, hám aqıldı jawlap alatuǵın tereń mazmunlı ájayıp 
qosıqları menen atı shıqqan. 
Maqtımqulı poeziyasınıń tiykarǵı janrlıq ózgesheligi didaktika – aqıl-
násiyat, jaqsını úgitlew bolıp tabıladı. 
Maqtımqulı poeziyasınıń tiykarǵı temaları: watan, el-xalıq, azamatlıq, 
qaharmanlıq, sociallıq, ádalatlıq, etikalıq ideal temaları joqarıda aytılǵan 
didaktikalıq janrda sáwlelendirilgen. 
Shayır qosıqlarında watan el-xalıq teması kórnekli orında turadı. Bul tema 
onıń «Ketiwshi bolma», «Ne bilsin», «Túrkmenniń», «Eli Gurgenniń», «El jaqsı» 
h.b. qosıqlarında tikkelley kórinedi. Olarda tuwılǵan jerdiń, eldiń qádirin biliw, 
olardı ullı qádiriyat sıpatında qásterlew ideyaları beriledi. «Jat ellerde músápirlik 
shekkennen, Ursa sókse, qorlasa da el jaqsı» yamasa «Watannan ayrılıp, ayra 
túspegen, óz jurtında el qádirin ne bilsin» dep tuwıp ósken watandı barlıq nárseden 
ústin qoyadı. Watandı shın júrekten súyiw oǵan xızmet etiw, sol topıraqta 
jasaytuǵın barlıq adamlardıń ádiwli parızı, minneti dep biledi, sonıń ushın, qıynalıp 
jasasań da elde bolǵan jaqsı (ursa, sókse, qorlasa da el jaqsı) degen túsinikte 
boladı. Maqtımqulı ushın watan qanday da bir gúńgirt, ulıwmalıq túsinik emes, al 
onıń anıq shegaraları, maydanı, xalqı, eli bar, anıǵıraq aytqanda túrkmenler 
jasaytuǵın barlıq maydandı shayır muqaddes watan dep túsinedi. 
Jayhun

menen Báhri Hazar arası

Shól ústinen eser jeli túrkmenniń. 
Gúl ǵunshası kózlerimniń qarası, 
Qara tawdan keler seli túrkmenniń. 

Jayhun – Ámiwdarya.

Bahri Hazar – Kaspiy teńizi (Burınları Kaspiy teńizin usılay ataǵan).

Supıra (Sıpıra) – baspaq terisinen iylenip islengen dasturxan.


128 
Awızbirshilik áylep, qossa basların, 
Kóshirmege bardur tawdan tasların, 
Bir supırada

tayarlansa as nanı, 
Kóteriler ıǵbal – baǵı túrkmenniń.
XVIII ásirde túrkmen qáwimleri urıwlıq, qáwimlik pıtırańqılıqta, alawızlıqta 
jasadı. Olardıń ayırım bólekleri Iyran, Afganstan mámleketleri qaramaǵında, úlken 
bir bólegi Xiywa xanlıǵı quramında jasadı. Shayır «Bir supırada tayarlansa as-
nanı» dep obrazlı túrde barlıq tarqalıp júrgen túrkmenlerdiń birlesip, bir tutas el, 
xalıq bolıwın árman etedi. Urıw – qáwimler birlesse ǵana «Kóteriler ıǵbal – baǵı
túrkmenniń» degen isenimde boladı. 
Maqtımqulınıń Watan tuwralı qosıqları gónermeytuǵın shıǵarmalar bolıp 
esaplanadı. 

Yüklə 1,39 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   120




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin