O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti Qaraqalpaq tili ha`m a`debiyati fakul`teti


 Din ha`m ta`sawwif - «Devani hikmet» tin` jetekshi ideyaliq negizi



Yüklə 0,5 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/54
tarix27.01.2023
ölçüsü0,5 Mb.
#122637
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54
O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniya

 
7.2. Din ha`m ta`sawwif - «Devani hikmet» tin` jetekshi ideyaliq negizi. 
Hikmetlerde Xoja Axmed Yassawiy ati «Qul Xoja Axmed», «Xoja Axmed Yassawiy», «Axmed 
Ibn Ibrahim», «Sultan Xoja Axmed Yassawiy», «Yassawiy miskin Axmed», «Miskin Yassawiy» 
ha`m «Xoja Axmed» ta`rizinde berilgen. 
Til ha`m uslub jag`inan da «Devani hikmet» nusqalari bir-birinen u`lken parqi bar. «Devani 
hikmet» tin` bir nusqasi da Yassawiy tilinin`, XII a`cirdin` da`l tiykarg`i esteligi bola almaydi. Sebebi 
Yassawiy hikmetleri awizdan-awizg`a o`tip, kitaptan-kitapqa o`tip o`zinin` da`slepki tillik sapasin 
a`lle qashan o`zgertip jibergen.


- 36 - 
Din ha`m tasawwip -»Devani hikmet» tin` jetekshi ideyaliq mazmini. Axmed Yassawiy islam 
dininin` nizam-qag`iydalari ha`m u`rp-a`detlerinin` jiyindisi bolg`an «shariyat»ti, «tariqat»ti, ishqi 
ilahiyi-»ma`rifat»ti, quday ha`m og`an erisiwdi - «haqiyqat» ti na`siyatlaydi. 
Kitap Axmed Yassawiydin` sufistlik ideyadag`i pikiri menen baslanadi: 
A`y, a`hli musilman, 
So`zime inan, 
Bul dun`ya o`tkinshi, 
Bul dun`ya zindan. 
Ol negizgi dun`yada bolip atirg`an a`dalatsizliqlarg`a qarsi shig`adi. Biraq ol a`dalatsizliqlar 
menen bul ha`sh qanday gu`resip bolmaydi. Alla tala olardi qatal jazalaydi. Al senin` bolsa, ol jaqta 
ekinshi o`mirin` baslanadi, - dep u`gitleydi. 
Basim topraq, ko`zim topiraq, o`zim topraq, 
Haqiyqatqa jetermen - dep ruwxim tarqaq, 
Ol dun`yada bolar eken tek haqiyqat.
Tamshi bolip jer astina kirdim, mine.
Yassawiy allatalani alg`islaw menen bir qatarda o`zi jasag`an ja`miyetke sinap-minewshi ko`zleri 
menen qaraydi. Patsha, wa`zir, sultan siyasatlari da og`an jaqpaydi. Xaliqtin` da`riwishlerdin` 
u`gitlerin tin`lamay atirg`anlig`ina qatti naliydi. 
A`hli dun`ya xalqimizda sawat yoq, 
Patshalarda, wa`zirlerde a`dalat yoq, 
Da`wrwishlerdin` duwasinda inabat yoq, 
Bir g`aniybet bashin`izg`a tu`shti doslar 
Axirzaman alimlari zalim boldi, 
Xoshametti a`ylegenler alim boldi, 
Haqni aytqan da`rwirshilerge g`a`nim boldi, 
A`jep sumliq zamanlar boldi doslar 
Xoja Axmed Yassawiy sol da`wirdegi quran su`releri menen bir qatarda payg`ambar ha`m 
a`wliyeler haqqinda an`izlardi da jaqsi bilgen. O`zine ta`n shayirshilig`i bar. Arab, parsi ha`m 
tu`rkmen poeziya u`lgilerin jaqsi o`zlestirgen ha`m oni a`piwayi tu`sindirip bere alg`an shayir. 
Da`rwish kiyimin kiyinip, joqshiliqta o`mir keshirgen. O`zin islam dininin` na`siyatshisi esaplag`an. 
Ol o`zinin` qosiqlarin ha`mme birdey oqiy almaslig`in da sezedi. 
Menin` aytqan hikmetimnin` sani yoqdur, 
Ha`mmelerge oqip alar imkan yoqdur,
Xoja Axmet so`zi erur da`rtke da`rman, 
Taliplarg`a bayan etsem qalmas a`rman. 


- 37 - 
Yassawiydin` pikiri boyinsha adam balasinin` en` basli dushpani - na`psi. Adamnin` na`psi jasirin 
tu`rde orinlanatug`in bolsa bul - urliq. Biraq allatala oni bilip, esapqa alip turadi. Sonin` ushin da men 
alla tala ta`repindemen dep aytadi: 
Ag`ash atqa mingizip, 
Salsa soni la`ha`tke, 
Eki iynin`de perishte, 
Tutar soraw-juwapqa, 
Dozaqqa tutar basin`di, 
Ko`resen` ko`p xorliqti, 
O dun`yada hesh waqit, 
Keshirmeydi xorliqti. 
Yassawiy haqiyqiy sufist. Ol derlik ha`r bir hikmetinde bul dun`yanin` go`zzallig`in umitiwdi ilaji 
bolg`aninsha ha`r qanday adam xorzar jasap, o dun`yanin` ra`ha`tin ku`tiwi kerekligi haqqinda 
uqtirmaqshi boladi. 
Bilgin` kelse axirettin` sawdasin, 
Umit tezden bul dun`yanin` g`awg`asin, 
Sen terersen` sonda ja`nnet miywasin,
Bas qosarsan` ja`nnet g`ulmanlarina.
Qullasi, Yassawiy «Bul dun`yada ha`mme na`rsege qanaat etiw kerek» deydi. 

Yüklə 0,5 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin