O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti Qaraqalpaq tili ha`m a`debiyati fakul`teti

8.3. Da`stannin` qurilisi 
Da`stannin` da`slepki to`rt babi onin` (to`rt bab) kirisiw bo`limi bolip, tiykarg`i bo`lim besinshi 
baptan basalanadi. 
Besinshi bap (40-62 ba`ytler) bilim maqtawi ha`m ja`hilliktin` za`leline, 6-bap (68-86 ba`ytler) 
til a`debi, 7-bap (87-110 ba`ytler) du`n`yanin` pa`niyligine, 8-bap saqiyliq ha`m baqilliqqa, 
tog`izinshi ha`m oninshi baplar (176-226 ba`ytler) turmis ma`selelerine bag`ishlang`an bolip, 11-bap 
(227-235-ba`ytler) kitaptin` epilogi. 
Axmed Yugnakiy ilim-marifatti «Hibatul-haqoyiq» tin` orayliq ma`selelerinen biri etip qoydi, 
da`stannin` tiykarg`i bo`limi usi ma`sele menen baslanadi. Shayir alim menen ja`hildi bir-birine 
qarama-qarsi qoyadi, alim ilim menen baxit-saodat jolin tapsa, ja`hil nadanlig`i sebepli 
baxitsizliqlarg`a giripdar boladi, ilim ha`m alimdi qa`dirlew, ilim u`yreniwge tirisiw lazim deydi 

---

- 41 - 
So`z etpekshi edi ja`ne bilimdi,
Joldas bolg`ay sag`an ba`rha` bilimli, 
Bilimli adam tura ku`nin`e jarap, 
Bilimsiz adamlar, miywesiz daraq 
Biri o`tpes pishaq, birewi almas, 
Bilimsizler bilimlige ten` bolmas. 
Ha`mme waqit bilim kerek jigitke, 
Bilimsizler usar maysiz jilikke. 
Ilimsizler bolar maysiz su`yektey, 
Ishi bop-bos, biraq elge kerektey . 
Axmed Yugnakiydin` bul pikirleri, progresiv didaktikaliq ko`z-qaraslari bu`gingi ku`nde u`lken 
a`hmiyetke iye. «Hibatul-haqoyiq» didaktikaliq da`stan bolip, a`dep ikramliq ma`seleleri ondag`i 
ko`pshilik baplardin` tematikaliq tiykarin quraydi. Shayir til, so`ylew a`debi, saqiyliq, baqilliq, 
kemtarliq, arziw-arman-lar haqqinda pikirlerin ortag`a taslaydi. Misali, «jalg`an so`ylew ha`m 
o`tirikshiliktin` ziyani» haqqinda: 
Jalg`an so`zde ma`ni bolmas jaltirar, 
O`tirikshi adam qorqip qaltirar, 
Ha`mme waqit jolin tabar tuwriliq, 
Jalg`an so`zge sen qalarsan` quwirlip. 
Jalg`an so`z- kesellik,tuwri so`z shipa, 
O`tirikshi heshkimge etpegen opa. 
Shayir ko`rsetiwinshe artiqsha dun`ya baxitsizliq alip keliwi mu`mkin: 
Bul dunia na`kitin ya`gu kozgulik, 
Ol artuq tila`na` vabod yitgulik. 
(Bul dun`yanin` baylig`inan tek iship jep, kiyiwge g`ana jiyna. Basqasi awirliq etedi.) 
Axmed Yugnakiy dun`yaparaz ha`m ashko`z adamlardi qatti ashkaralaydi. dun`yada sonday bir 
ash ko`z adamlar ko`beyip ketken. Olar arba-arba altinlar arttirip, jiynap bayisada, kiymlerin jamap 
kiyip ju`redi. Bul taypadag`i adamlar o`zin de ha`m a`tirapindag`i adamlardi da ashtan o`ltiredi. 
Sonin` ushin da ol: bul dun`yada jaqsi jasamaqshi bolsan`, o`zgelerdi aldama. O`z miynetin` menen 
g`ana jasa, - dep uqtirmaqshi boladi. 
Shayir da`stannin` to`rtinshi bo`liminde saqiyliq ha`m baqilliq haqqinda aytip, saqiyliqti baqilliq 
ha`m ziqnaliqqa qarama-qarsi qoyadi, bul ma`selelerge baylanisli pikirlerin basqa baplarg`a da 
sin`dirdi, ko`rkem til qurallarinan, ten`ewlerden ha`m xaliq maqallarinan paydalanadi. 
 

---

- 42 -