Özel Eğitim Nedir? vii Neyi öğretir? viii

Davranışçı Kuramlar

Davranışçı Yaklaşımların üç kuramı vardır. Bunlar; Klasik Koşullanma, Edimsel Koşullanma ve Gözlem Yoluyla Öğrenmedir.

1- Klasik Koşullanma Yoluyla Öğrenme: İlk kez Rus bilim adamı I. Pavlov tarafından ortaya atılmıştır.

- Fizyolog olan Pavlov, köpekler üzerinde sindirim sistemi ile ilgili araştırma yaparken, köpeğin fizyolojik olarak yiyecek ağzına girdikten sonra sindirimi başlatan salyayı salgılaması gerekirken, yiyeceği hatta yiyecek getiren kişiyi gördüğünde de salya salgıladığını fark etmiştir. Bunun üzerine Pavlov kontrollü bir deneysel ortam oluşturarak köpeğe düzenli olarak yiyecek vermeden hemen önce zil sesi vermiştir. Bu ilişkiyi pek çok kere tekrarladıktan sonra, yiyecek vermediği durumlarda da zil sesini duyduğu zaman köpeğin salya salgıladığını görmüştür. Bu nedenle Pavlov yiyecek ile salya salgılama arasındaki ilişki doğal ve otomatik olduğu için, yiyeceğe “ Koşulsuz Uyarıcı ”, salyaya ise “ Koşulsuz Tepki ” demiştir. Yeni uyarıcıya (zil sesi) ise, doğal olarak köpeğin salya salgılamasına neden olmadığı için “ Koşullu Uyarıcı ”, zil karşısında gösterilen salgılama davranışına ise “ Koşullu tepki ” adını vermiştir.

- Klasik Koşullanmanın gerçekleşmesi için aşağıdaki koşulların oluşması gerekir:

1. Koşullanmanın olması için, öncelikle yiyecek-salya örneğinde olduğu gibi, doğal bir uyarıcı-tepki bağının olması gerekir. İnsan organizmasında göze ışık tutulunca gözbebeğinin büyümesi, göze üflenince göz kırpıştırılması gibi tepkiler koşulsuz uyarıcı ve tepki bağlarıdır.

2. Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıdan hemen önce verilmesi, iki uyarıcının birleştirilmesi gerekir. Pavlov’un deneyinde köpek, zil sesi ile eti birleştirmektedir.

3. Koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı bağının tekrarlanması gerekir. Ancak bazı korku yaratan durumlarda tek bir yaşantı da öğrenmeyi sağlayabilir.

4 Klasik Koşullanmada Uyarıcı Genellemesi, Uyarıcıyı Ayırt Etme ve Sönme Organizmanın bir uyarıcı karşısında gösterdiği koşullu tepkiyi benzer durumlarda da göstermesine Uyarıcı Genellemesi denir. Örneğin; doktordan korkan bir çocuk beyaz gömlek giyen kasaptan da korkabilir.

- Organizma benzer uyarıcılara benzer tepki gösterebildiği gibi uyarıcılar arasındaki farkı da ayırt edebilir. Bu duruma uyarıcı ayırt etme denir. Örneğin, Pavlov köpeğe sadece belli bir zil sesi ile et verip diğer zil seslerinde vermeyince köpeğin, arkasından et gelen sesi, diğer seslerden ayırt ederek sadece et verilen sese salya akıttığını görmüştür.

- Klasik koşullanma yoluyla kazanılan davranışlar koşullu uyarıcı- koşulsuz uyarıcı bitişikliği ortadan kaldırıldığı zaman gider azalır ve kaybolur. Buna davranışın sönmesi denir.

2-Edimsel Koşullanma: Klasik koşullanma yoluyla öğrenmeyi sağlamak için, yapılan bir davranışa neden olan uyarıcının bilinmesi gerekir. Oysa insan davranışlarına neden olan uyarıcıları her zaman tahmin etmek mümkün değildir.

-Pavlov gibi, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen Skinner, davranışa neden olan uyarıcıdan çok, isteyerek ortaya çıkan davranışlarla ilgilenmiştir. Skinner’e göre, tepkisel ve edimsel olmak üzere iki çeşit davranış vardır.

- Tepkisel davranışa neden olan uyarıcı her zaman bilinirken, edimsel davranışa neden olan uyarıcı çok belirgin değildir. Koşulsuz uyarıcının neden olduğu koşulsuz tepkiler birinci tür davranışa girer. Bunlar da refleks türü davranışlardır. Edimsel davranışlar, davranışın sonucu ile kontrol edilir.

Yapılan davranışın iki tür sonucu olabilir. Bunlar;

1)Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna giden bir durum ortaya çıkar. Örneğin yeni aldığınız bir kazağı giydiğiniz zaman arkadaşlarınız “Kazağın çok güzel sana yakışmış” derse, kazağı giyme davranışınızın sonucu olumlu demektir.

2) Davranışın sonucunda organizmanın hoşuna gitmeyen bir durum ortaya çıkar. Örneğin yeni kazağınızı giydiğiniz gün değer verdiğiniz bir arkadaşınız size yakışmadığını söylerse kazağı giyme davranışınızın sonucu olumsuz olur.

-Skinner’e göre bir davranışın sonucu, organizma için hoşuna giden, olumlu bir durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullanmaya edimsel koşullanma denir.

- Bu tür koşullanmada, davranışı izleyen ve organizma üzerinde hoşa gidici bir etki yaratarak, davranışın (edimin) ortaya çıkma olasılığını artıran uyarıcılara pekiştireç denir.

-Bir davranışın arkasından gelen ve organizma için hoşa gitmeyen bir durum yaratan uyarıcılara ise ceza denir. Ceza davranışı zayıflatır ya da belli bir süre için durdurur.