Özel Eğitim Nedir? vii Neyi öğretir? viii

Kavramın Yapısına İlişkin Özellikler

Kavramın yapısal özellikleri denildiğinde akla, kavramın kendisinde var olan ve bir kavramı diğer bir kavramdan ayıran özellikler gelmektedir.

Bu özellikler fiziksel olabileceği gibi (örneğin; şekil, renk, vb.) tanımsal da (örneğin; güçlük düzeyi, kural ya da kuralları) olabilir.

1. Kavramın Kurallarının Yapısı

Nitelikler arasındaki ilişkiyi ve onların işlevini belirleyen kurallar kavramı tanımlar.

Bu kurallar, çok sayıda aynı niteliğin bir arada bulunmasını içerebileceği gibi birbirinden farklı niteliklerin bir arada bulunmasını da içerebilir.

Aynı niteliklerden oluşan kavramlar, niteliklerin farklılaştığı kavramlardan daha kolay öğrenilmektedir.

2. Kavramın İlişkili (Ayırıcı) ve İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelikleri

Kavramın ilişkili (ayırıcı) nitelikleri, kavramın yapısında vardır ve kavramı tanımlarlar.

İlişkili nitelikler, kavramın benzer özelliklerinin oluşturulmasında yardımcı olur.

Örneğin, “kare” kavramının ilişkili niteliği, karenin şeklidir.

Kavramın ilişkisiz (ayırıcı olmayan) nitelikleri ise, kavramın yapısında vardır; ancak, kavramı tanımlamazlar.
İlişkisiz nitelikler, kavramın örneklerinin farklı olmasını sağlar.
Örneğin, “kare” kavramının ilişkisiz niteliği, karenin kağıttan kesilmiş olması, büyük ya da küçük olması, kumaştan yapılmış olması, vb.dir.
Kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerini ayırmak güçleştikçe, kavramı öğrenmek de güçleşmektedir.
Bu nedenle, analizin ilk basamağında ilişkisiz nitelik sayısı kontrol edilmelidir.

Örneğin, kare kavramını yeni öğrenen bir öğrenci için analizin ilk basamağında karenin boyutları, yapıldığı malzeme ve renk kontrol edilmelidir.

İlişkisiz niteliklerin ve somut örneklerinin sunulması kavramın öğrenilmesini kolaylaştırır.

Kavram: Sarı

İlişkili (Ayırıcı) Nitelik: Rengi

İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelik: Sarı kare, sarı lego, sarı kumaş, sarı mandal, vb.

Kavram: 3 rakamı
İlişkili (Ayırıcı) Nitelik: Sayılan, görülen nesnenin üç tane olması
İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelik:Taneli olan nesnelerin cinsi türü şekli …

3. Kavramın Taksonomik Düzeyi

Taksonomi, aşamalı sınıflama sistemidir.

Taksonomik düzey, bir kavramın hangi sayıda kavramı içerdiğini ifade etmektedir.

Örneğin, hayvan, evcil hayvan ve köpek kavramları aynı kavram hiyerarşisinin üyeleridir.

Hayvan

Evcil Hayvan

Köpek

Kavram: Hayvan

İlişkili (Ayırıcı) Nitelik: Hareketli olması, canlı olması

İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelik: Kedi, köpek, at, vb.

Kavram: Evcil hayvan

İlişkili (Ayırıcı) Nitelik: Evde yaşaması, insanlara alışkın olması, eğitimli olması
İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelik: Kuyruk sallaması, havlaması, kedi, köpek, balık, vb.

Kavram: Köpek

İlişkili(Ayırıcı) Nitelik: Havlaması, koklaması, kuyruk sallaması
İlişkisiz (Ayırıcı Olmayan) Nitelik: Küçük ya da büyük olması, Terrier, Bulldog, vb.

Köpek kavramının ilişkili nitelikleri havlaması, koku alması ve kuyruğunu sallamasıdır.

Köpekler için ortak olan bu özelliklerin tüm evcil hayvanlar için ortak olmaması nedeniyle, bu özellikler evcil hayvanlar kavramının ilişkisiz niteliklerini oluşturmaktadır.
Bir üst basamağa çıkıldığında, hayvan kavramının tek ilişkili niteliği vardır, o da harekettir.
Diğer tüm özellikler hayvan kavramının ilişkisiz niteliği olur.

Şimdi taksonomiye bir başka örnek verelim.

Diyelim ki taşıtlar, otobüs, kara taşıtları kavramını alalım sizce bunlardan hangi kavram sırası ile verilmelidir.

Yine meyve -çilek- bitki kavramlarının kavram sıralamasını yapalım.