Oziq ovqat mahsulotlari texnologiyasi

 
2-ISH: SAXAROZA MIQDORINI ANIQLASH 
Saxaroza o’simliklarda keng tarqalgan shakarlardan hisoblanadi. U 
qaytaruvchanlik xususiyatiga ega emas. Saxarozani kimyoviy usulda aniqlash 
uchun turli xil gidroliz usullaridan foydalaniladi. Saxaroza odatda fermentativ yoki 
kislotali gidroliz yo’li bilan fruktoza va glyukozagacha parchalanadi. Gidroliz 
mahsuloti hisoblangan monosaxaridlarning qaytaruvchanlik xususiyatiga qarab 
saxarozaning miqdori aniqlanadi. 
Saxarozani suvli ekstraktlarda aniqlash birmuncha qiyin, chunki bunday 
ekstrakt tarkibida boshqa yuqori molekulali polisaxaridlar ham bo’lib, ularning 
gidrolizlanishi natijasida ham qaytaruvchan shakarlar xosil bo’ladi. Bunday suvli 
ekstraktlarni filtrlash birmuncha qiyindir. SHu sababli saxarozani aniqlashda 
spirtli ekstraktlardan foydalanish tavsiya qilinadi. 
Reaktivlar: Bertran usuli bo’yicha shakarlarni aniqlashda qo’llaniladigan 
barcha reaktivlar. Natriy ishqorining 4% li eritmasi, xlorid kislota (zichligi 1,19). 
Metil qizil. 
Ishning borishi. Tekshirilayotgan o’simlik materialidan 10-25 g olib, chinni 
xavonchada shisha kukunlari bilan bir xil massa xosil bo’lguncha 5-10 ml 96% li 
etil spirti yordamida eziladi. So’ngra ezilgan massa hajmi 200 ml li kolbaga 
quyiladi. CHinni xavoncha yana 10-15 ml spirt bilan yuviladi va u ham kolbaga 
quyiladi. Ekstraktsiya uchun olingan spirtning kontsentratsiyasi 75-80% dan 
oshmasligi kerak. Kolbadagi ekstrakt 75-80°S haroratli suv hammomida 30 minut 
davomida ushlab turiladi. Keyin u boshqa kolbaga filtrlanadi. Qolgan material 
yana 1-2 marta spirt yordamida ekstraktsiya qilinadi va hamma ekstraktlar 
birlashtiriladi. Ekstraktlar tarkibidagi spirt maxsus sovitgich va suv hammomi 
yordamida haydaladi (vakuum ostida). Kolba tagida kolgan spirtli ekstrakt suv bilan 
chiziqqacha to’ldiriladi. Tayyorlangan ekstraktdan 25 ml olib hajmi 50 ml o’lchov 
kolbaga quyiladi va 67-70° S haroratli suv hammomida 10 minut ushlanadi. So’ngra 
kolbaga 1,5 ml xlorid kislota (zichligi 1,19) qo’shiladi. Bunda kolbadagi kislota 
kontsentratsiyasi taxminan 2% ga yaqin bo’ladi. Gidroliz 67-70°S haroratda 6-7 
minut davom etadi. Gidroliz tamom bo’lgach kolba tezda sovuq suv yordamida uy 
haroratigacha sovitiladi va 4-5 tomchi metil qizil qo’shiladi. So’ngra kolbadagi 
suyuqlik 4% li o’yuvchi natriy bilan to’qsariq rang hosil bo’lguncha neytrallanadi. 
Bunda ishqorni asta-sekin tomchilab qo’shish kerak. Neytrallangan eritma suv 

---

yordamida chiziqqacha to’ldiriladi. SHakar mikdori Bertran usulida aniqlanadi. Bunda 
ekstrakt tarkibidagi umumiy shakarlar yig’indisi (qaytaruvchan shakarlar saxaroza) 
topiladi. Saxaroza miqdorini aniqlash uchun qaytaruvchan xususiyatiga ega bo’lgan 
shakar miqdoridan umumiy shakar ayirib tashlanadi.
X= 2(A-V) • 0,95; 
X - saxaroza miqdori, mg; 
A - umumiy shakar, mg; 
V - qaytaruvchan xususiyatiga ega bo’lgan shakar, mg.