Paragrafin yapisi



Yüklə 1,2 Mb.
səhifə7/16
tarix26.08.2018
ölçüsü1,2 Mb.
#74991
növüYazı
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16

a. Yönetici sınıfı: Padişah tarafından kendilerine
dini ya da idari yetki tanınan yönetici sınıfıdır.
Yönetici sınıfı saray halkı, seyfiye, ilmiye ve
kalemiye olmak üzere dört gruptan oluşuyordu.

  1. Saray halkı: Devlet içinde en yüksek otorite
    olan padişah, saraydaki ağalar birun halkından
    oluşuyordu.

  2. Seyfiye: Bugünkü anlamıyla hem askeri hem de
    idari görevi olan yöneticilerdi. Tımarlı sipahiler,
    sancakbeyleri, beylerbeyiler, vezirler, kapıkulu
    askerleri, kale koruyucuları, subaşılar bu gruba
    giriyorlardı.

  3. İlmiye sınıfı: İslam dininin esaslarını ve
    emrettiği dünya nizamını bilen ve onun uygulaması
    ile yükümlü olan kişilerden oluşuyordu. Toplumun
    din, yargı , eğitim, öğretim sektöründen sorumlu
    olan yöneticilerdir. Bunlar; kadılar, tıp ve astronomi
    alanındaki uzmanlar, her seviyedeki müderrisler,
    imamlar ve müezzinlerden oluşuyordu.

  4. Kalemiye: Devlet kalemlerinde görev yapan
    görevlilerdir. Ehl-i kalem denilen bu grup bugünkü
    anlamıyla Osmanlı Devleti'nin bürokratlarıdır.

b. Yönetilenler (reaya): İdareye katılmayan çeşitli
din ve soylara mensup zümrelerden oluşan
yönetilenler (reaya) sınıfı idi.

Reaya çeşitli din, ırk ve mezheplere mensup topluluklardan oluşuyordu. Değişik topluluklar din ve mezhep esasına göre "millet sistemi" adı verilen bir sisteme göre teşkilatlandırılmıştı. Buna göre; devlet her inanç topluluğunu kendi içinde serbest bırakarak onlara belirli bir özerklik tanımış, onlar üzerinde denetleyici olarak kalmıştır. Her dini cemaatin başında kendi dini liderleri bulunurdu.

Osmanlı toplumu yerleşim durumuna göre de, şehirliler, köylüler ve göçebeler olarak üç gruba ayrılıyordu.

-TARIH-

37





s
Şehirlerin çoğu askerler (yöneticiler), tüccar ve esnaftan oluşuyordu. Eyalet merkezindeki seyfiyeden beylerbeyiler, ilmiyeden kadılar, kalemiyeden eyalet defterdarı, sancak beyleri ve bunların maiyetindeki görevliler şehirlerde yaşardı. Şehirlerdeki ikinci önemli zümre tüccar ve esnaftı.

Ekonomisi tarıma dayalı olan Osmanlı Devleti'nde nüfusun büyük bir kısmı köylerde yaşıyordu. Bunlar; tımar beyleri, çiftçi aileleri, mukataa denilen işletme biçimiyle toprağı işleyenler, mülk sahipleri ve müsellemlerden oluşuyordu.

Tımar beyleri devlet görevlisidir. Çifthane sistemi diye adlandırılan bir üretim biçimiyle devletin tahsis ettiği çiftlikleri işleten çiftçiler, kanunların belirlediği yükümlülükleri yerine getirdiği sürece tamamen hürdü.

Tapulu arazi dışında mukataa veya kesim denüen bir usulle devletten yer kiralayıp işleten köylüler de vardı. Köy halkı arasındaki müsellem ve muaflar ise Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemindeki askeri teşkilatında yer alıp sonra geri hizmete alınan gruptu.

Şehir ve köy topluluklarından farklı bir yapıya sahip olan konar göçerler veya yörükler, kendileri için düzenlenmiş olan kanunlar çerçevesinde hayatlarını sürdürürlerdi. Konar göçerler, il ya da ulus adı verilen topluluklar oluşturuyorlardı.

Dini Hayat

Ahilik, Babailik ve Mevlevilik gibi tarikatlar, diğer Anadolu beylikleri gibi Osmanlı Beyliği'nde de önemli bir nüfuza sahipti.

Osmanlılar ilmi tarikatçılığa ve mutasavvıflara ilgi göstermişler ve mektep halinde bir mutasavvıf zümresi meydana gelmiştir. Bu anlayış sonucu Osmanlı ülkesinde, Eberriye, Zeyniyye, Halvetilik, Kadirilik gibi tarikatlar kuvvet bulmuştur.

Safevilerin Şiiliği kullanarak, Osmanlı Devleti'ni yıkmaya çalışması üzerine, Osmanlılar Sünniliğin temsilcisi olarak, şiilik ve batini cereyanlara karşı cephe olmak zorunda kalmışlardır.

Osmanlı Devleti'nde bütün dini konular ve işler, ilmiye sınıfı ve bu sınıfın amiri durumunda olan şeyhülislam tarafından, hukuk işleri ise "kadı" tarafından yürütülmüştür.

Osmanlılarda kendisine sorulan genel ve özel mahiyetteki şer'i ve hukuki konulara dört ehl-i sünnet mezhebinden "hanefi" fıkhı üzerine cevap veren kişiye müftü ve verilen karara da "fetva" denirdi.

Şeyhülislam Fatih Kanunnamesi'nde ulemanın başı olarak gösterilmiştir.

Fetvalar çeşitli fetva kitaplarından çıkarılarak, kaleme alınır sonra fetva eminine götürülür daha sonra şeyhülislama arz edilirdi. 0 uygun bulursa kendi el yazısıyla cevap kısmını imzalardı. Osmanlı mahkemelerinde şer'i ve hukuki bütün sorunlar, Hanefi fıkhına göre çözüme bağlanırdı.



ESNAFVEZANAATKARLAR

Ahilik Teşkilatı: Anadolu'da 13. yüzyılda yayılmış olan esnaf, zanaatkâr ve işçileri toplayan teşkilattır. Anadolu Selçuklu Devleti'nin sosyal düzeninin sağlanmasında ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda etkili olan ahîlik teşkilatı dinî, ahlakî, sosyal ve ekonomik bir nitelik taşıyordu. Ahîlikte her mesleğin bir pîri ve pîr çevresinde toplanan meslek sahipleri vardı. Bu meslek sahiplerinin güven, doğruluk, tövbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluğu vardı.

Lonca Teşkilatı: Osmanlı toplumunda esnaflar lonca adı verilen teşkilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kayıtlı olur, loncasının koruması ve denetimi altında bulunurdu.

Loncaların başlıca görevleri şunlardı:

1- Üye sayısını, üretilen malların kalitesini,


fiyatını belirlemek,

2- Esnaf arasındaki haksız rekabeti önlemek,

3- Esnaf ile devlet arasındaki ilişkileri
düzenlemek,

4- Üyelerine kredi vermek.



38-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-


5- HUKUK

Osmanlı Devleti'nde hukuk; şer-i hukuk ve örfi hukuk ve fethedilen bölgelerde daha önce uygulanmakta olan kanun ve nizamlar olmak üzere üç temele dayanmaktadır. Şer-i hukuk temel hukuk sistemi olarak kabul edilmiştir. Adet ve gelenekler olan örf hukuku, kamu hukuku alanında ön plana çıkmıştır.

Fethedilen yerlerde daha önce uygulanmakta olan kanun ve nizamlarda şer-i ve örf-i hukuka ters düşenleri iptal edilmiş geri kalanları yürürlükte kalmıştır.

» Şer'i hukukun esasları fıkıh kitaplarında, örfi hukukun esasları Kanunname adı altında bir araya getirilmiştir.

» Osmanlıda Fatih ve Kanuni kanunnameleri ve sancak kanunnameleri vardır.

BilgiNotuj

I Osmanlının ilk anayasası 1. Meşrutiyet'in ilanı ile I hazırlanan Kanun-i Esasi'dir.



6- EGİTİM ve OĞRETİM

Osmanlılarda değişik amaçlara yönelik, farklı metotlarla farklı derslerin okutulduğu dört eğitim tipi vardır.



  1. Enderun: Yönetici kadronun yetiştirildiği saray
    eğitim kurumudur.

  2. Kalem eğitimi: Küttap (bürokrat) yetiştirmek
    üzere usta çırak içinde dairelerde verilen eğitim
    kurumudur.

  3. Dergah eğitimi: Tasavvuf erbabının yetiştiği
    eğitim kurumudur.

d) Medrese:

kurumudur.



İlim adamı yetiştirilen eğitim

Medreselerde dini ve pozitif bilimler birlikte okutulmuş ancak bu kurumlar zamanla bozulmuştur. Osmanlı medreselerinin bozulmasında,



o

>

  • Pozitif bilimlere yeterince önem verilmemesi,

  • Eğitim kadrolarını oluşturan ilmiye mensuplarının
    hak etmeden terfi ettirilmesi,

  • Bazı müderrislerin rüşvet ve iltimasla atanması,

• Medrese mezunlarının memuriyet dışında
5 herhangi bir sahaya sevk edilmemesi,

• Softa denilen medrese öğrencilerinin iş


bulamayıp, celali isyanlarına katılması gibi nedenler
etkili olmuştur.

İlk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te açılmıştır.

İlk yüksek düzeyde medrese Fatih zamanında açılan Sahn-ı Seman medresesidir. Kanun-i zamanında ise Süleymaniye Medresesi açılmıştır.

Hariç: İlk dönem Dahil: Orta dönem



Sahn: Yüksek dönem
"Enderun Mektebi" Topkapı Sarayı'nda devlete yönetici yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Bu okula deyşirmelerin zeki olanları alınırdı.

Batı tarzında açılan okullar

XVII. yy'dan itibaren batılı tarzda eğitim veren askeri ve sivil okullar açılmaya başlanmıştır.



-TARİH-

39


Askeri alanda kara ve deniz mühendishaneleri, tıphane-i amire ve cerrahene-i Manure, harbiye, Rüşdiyeler ve İdadiler açılmıştır. Bugünkü anlamda bir yüksek okul olan darülfünunlar açılmıştır. Osmanlı devletinde yabancı ülkelerde azınlıklarda kendi okullarını açabilmişlerdir.

£2

cd

cc

UJ

(fi

a.

ü

UJ

7-BİLİMVETEKNOLOJİ

Osmanlı klâsik döneminde bilim, dini yönden algılanmış ve bu açıdan tanımlanmıştır. Bilimler bu bakımdan naklî ve akli diye iki kısımda düşünülmüştür.

Naklî bilimler -» İslâmî İlimlerdir.

Aklî bilimler -> İnsanın aklıyla, araştırarak, deneyerek, gözleyerek ulaşılan bilgilerdir.

Osmanlı Devleti'nde bilim alanındaki çalışmalar İznik medresesinin açılmasıyla başlamıştır.

Önemli bilim adamları şunlardır:



  • El-Fenari-» Mantık

  • Kadızâde-i Rûmî -> Matematik

  • Celâleddin Hızır —> Tıp

  • Ahmedî->Tıp

  • Seydi Ali Reis -> Deniz Coğrafyacısı

  • Matrakçı Masuh -> Coğrafya

  • Katip Çelebi -+ Coğrafya alanında çalışmışttr.
    Önemli eserleri şunlardır.

- "Keşfü'z- Zenün" ■ "Cihan-nümâ'sı"

  • Piri Reis-->Haritacılık ve coğrafya alanında

  • Ali Kuşçu-^Matematik

  • Evliya Çelebi

40-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-


8-YAZI,DİLVEEDEBİYAT

Osmanlılar, değişik yazışmalarda ve işlerde farklı yazı biçimleri kullanmışlardır.

Osmanlı Devleti'nde devletin resmi yazışma dili Türkçe, din ve bilim dili Arapça, edebiyat dili olarak ise Farsça yaygın idi.

Osmanlı Edebiyatı, Divan Edebiyatı, Halk Edebiyatı ve Tekke Edebiyatı olmak üzere üç bölümde incelenebilir.



Süleyman Çelebi: Şair (eseri: Mevlid)

Divan edebiyatının ünlü temsilcileri: Baki, Fuzuli, Sinan Paşa, Nesimi, Dehhani, Ahmedî

Halk edebiyatının ünlü temsilcileri: Pir Sultan Abdal, Kul Ahmet, Gevheri, Karacaoğlan ve Köroğlu

Tekke edebiyatının ünlü temsilcileri: Mevlana, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Hacı Bayram Veli, Kaygusuz Abdal, Akşemseddin.

9- GÜZEL SANATLAR Minyatür Sanatı:

Osmanlılar resim yerine daha soyut olan minyatürü tercih etmişlerdir.

Minyatür daha çok el yazması kitaplarda boya ve yaldız kullanılarak, ışık, gölge, boyut ve gerçek hacim verilmeden yapılan resimlerdir.

Osmanlı Dönemi önemli minyatürcüleri ve eserleri;



  • Bursalı Firdevsi "Süleymanname"

  • Matrakçı Nasuh "Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i
    Irakeyn"

  • NakkaşOsman

- Levni "Surname"
Çinicilik:

Osmanlılarda çini merkezleri önce İznik'te, daha sonra da Kütahya'da kurulmuştur. İznik'teki Yeşil Cami Minaresi Selçuklu mozaik geleneğini Osmanlı mimarisinde yaşatan ömektir.

Osmanlı mozaik çini sanatının örnekleri; Bursa'da Yeşil Cami, Yeşil Türbe, İstanbul'da Topkapı Sarayı, Çinili Köşk, Süleymaniye Camisi ve Rüstem Paşa Camisi'dir.

Hat Sanatı:

Türk yazı sanatı, en parlak dönemini Osmanlı hattatlarıyla yaşamıştır.

İslamiyet resim ve heykeli yasakladığı için minyatür ve hat sanatları gelişmiştir.

Ünlü hattatlar:



  • Amasyalı Şeyh Hamdullah

  • Afyonlu Ahmed

  • Yakut El-Mustasımi

  • İbn Mukle

  • Ahmet Şemseddin Karahisarı

  • HafızOsman

  • Mustafa Râkum Efendi

  • HamitAytaç

Mimari:

En gelişmiş sanat mimarlıktır. Osmanlı mimarisi, devletin kuruluşundan XV. Yüzyılın ilk yarısına kadar genelde Selçuklu ve Beylikler dönemi mimarisinin özelliklerini taşır.

Klâsik dönemde Türk mimarisi evrensel değerde bir yaratma gücüne sahip olmuş ve üstün bir niteliğe kavuşmuştur.

-TARİH-

41


XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı mimarisi batının etkisinde değişmeye başlamıştır.

En önemli mimarlar:



  • MimarSinan

  • Mimar Mehmet Ağa

BilgiNotu'

| Osmanli-Türk mimarisi klasik dönemini Mimar |


| Sinan döneminde yaşamıştır. Çıraklık, kalfalık ve |
| ustalık eserleri olarak Şehzade, Süleymaniye ve |
I iMîHİYŞ. Camilerini yapm ıştı r. |

İlk dönemlerde yapılan Osmanlı hanlarından bazıları, harap olmakla birlikte, ayakta kalmayı başarmışlardır.

Osmanlı Dönemi'nde yapılan hanlar:


  • Emir Han - Bursa

  • Kaptan Han - Bursa

  • Geyve Han - Bursa

  • Koza Han - Bursa

  • Kürkçü Han - İstanbul

  • Yeni Han - Tokat-Sivas yolu

  • Vezir Han - İstanbul

  • Taş Han - Merzifon

  • Voyvoda Han - Tokat

  • Cinci Han - Safranbolu

Q

o tr

UJ

Q CO

m a.

o

OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ VE YÜKSELME DÖNEMİ İLE KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

ENLER VE İLKLER

  • İlk Osmanlı parası Osman Bey döneminde
    bastırıldı.

  • Osmanlıların aldığı ilk beylik Karesi Beyliği'dir.

  • Orhan Bey Döneminde ilk divan oluşturuldu.

  • Orhan Bey Döneminde ilk donanma
    oluşturuldu.

  • Orhan Bey Döneminde ilk medrese oluşturuldu.

  • Orhan Bey Döneminde ilk düzenli ordu

oluşturuldu.

  • Orhan Bey Döneminde ilk kez Rumeli'ye geçildi.

  • Orhan Bey Döneminde ilk vezir ve kadı tayini
    yapıldı.

  • I. Murat Döneminde ilk defa top kullanıldı.

  • I. Murat Döneminde ilk veziriazam tayini yapıldı.

  • I. Murat Döneminde ilk mali düzenleme yapıldı.

  • Fatih Sultan Mehmet Döneminde ilk kez örfi
    hukuk yazılı hâle gelmiştir. (Kanunname-i Âli
    Osman)

  • Osmanlı Devleti'nde ilk yabancı elçi

bulundurma hakkını elde eden devlet Venedik'tir.

- Osmanlı Devleti'nde ilk ticari ayrıcalığın verildiği


devlet Venedik'tir.

- Osmanlı Devleti'nde ilk Tersane Yıldırım Bayezid

zamanında Gelibolu'da kuruldu.

- Osmanlı Devleti'nde ilk gümüş para Orhan Bey,


ilk altın para Fatih, ilk kağıt para da Abdülmecit
tarafından bastırılmıştır.

- Osmanlı Devleti'nde geleceğe dönük ilk bütçe


Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından hazırlanmıştır.

42-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-









ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ

1. Osmanlı Devleti'nde dirlik sahibinin yetki ve görevleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez?

  1. Cebelü yetiştirme

  2. Köylüden vergi toplama

  3. Üretimde sürekliliği sağlama

  4. Gerektiği zamanlarda savaşa katılma

E) Suçluları cezalandırma


B) Nişancı D) Kazasker

5. Osmanlı Devletinin kuruluş döneminde "Komşu devletlere mektup yazmak ve dirlikleri dağıtmak" görevi kime aittir?

A) Defterdar

C) Vezir

E) Reisülküttap



6. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı şehzadelerinin askeri ve idari yönden yetişmeleri amacıyla yapılmıştır?

  1. Başkentin sürekli olarak batıya taşınması

  2. Divan-ı Hümayunun kurulması

  3. Sancağa çıkma yönteminin uygulanması

  4. Padişahın divan toplantılarına katılması

E) Yaya ve müsellem ordularının kurulması


2. Üretilen mallarda kar oranının belirlenmesi ve esnaf ile hükümet arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi görevlerini aşağıdakilerden hangisi yerine getirmiştir?

A)

Müderrisler

B)

Celaliler

C)

Loncalar

D)

Ticaret odaları

E)

Suhtalar

z o >• m 'o uj

so

7. Osmanlı Devletinde kişilerin idari mevkileri ile toprakların gelirleri arasında bir paralellik kurulmasıyla meydana getirilen sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Lonca B) Dirlik C) Miriye

D) Mülk E) İkta


3. Osmanlı Devlet'inde tımar sistemiyle ulaşılmak istenen hedefler arasında aşağıdakilerden hangisi yoktur?


  1. Araziden daha iyi faydalanmak

  2. Askeri teşvik etmek

  3. Askerlik masraflarını azaltmak

  4. Ülkeyi bayındır hale getirmek

E) Devlet gelirlerini yükseltmek

8. Divan-ı Hümayun'un aldığı kararların yürürlüğe
girmesi aşağıdakilerden hangisiyle


gerçekleşmektedir?

  1. Kararların oy birliğiyle alınması

  2. Sadrazam tarafından onaylanması

  3. Padişah tarafından onaylanması

  4. Yabancı elçilerin görüşlerinin alınması

E) Halkın görüşüne başvurulması


4. Osmanlı Devlet'inde toprağını boş bırakan köylüden alınan vergiye ne ad verilirdi?

A) Çiftbozan B) Öşür

C) Avarız D) Haraç

E) Cizye


9. Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi saliyaneli eyaletlerden birisidir?

B) Anadolu D) Rumeli

A) Boğdan C) Kırım E) Mısır

-TARIH-

43


10. Osmanlı Devleti'nde şehzadelerin devlet yönetiminde tecrübe kazanmalarını sağlamak amacıyla uygulanan yöntem aşağıdakilerden hangisidir?

  1. Sancağa çıkma

  2. Devşirme konumu

  3. Pençik sistemi

  4. Kadı tayini

E) Dirlik sistemi

14. Aşağıdakilerden hangisi II. Murat döneminde mülki ve idari sahada görev yapacak devlet adamlarını yetiştirmek amacıyla açılmıştır?

  1. Enderun

  2. Mülkiye

  3. Mühendishane

  4. Sahn-ı Seman
    Mekteb-i Sultani

E)


H.Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi tamamen devşirmelerin bulunduğu bir teşkilattır?

  1. Divan-ı Hümayun

  2. Medreseler

  3. Kapıkulu Askerleri

  4. Akıncılar

E) Eyalet Askerleri

15. Osmanlı Devleti'nde din, bilim ve sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ayrılan topraklar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mülk B) Has

C) Vakıf D) Zeamet

E) Dirlik



m "o

£C LU

n

m m

o.

1O n . n . .., ...... „ :i 16. Osmanlının merkez ordusu aşağıdakilerden

12. Osmanlı Devletı'nın dırlık sıstemıyle oluşturduğu S hanaisidir?
askeri örgüt aşağıdakilerden hangisidir? ^

.».,.„,. A) Kapıkulu askerleri



E) Eyalet Askerleri

  1. Guleman saray

  2. Azaplar

  3. Akıncılar

E) Eyalet askerleri

  1. Nızam-ı Cedıt

  2. Akıncılar

  3. Cebeciler

  4. Kapıkulu Askerleri

13. Osmanlı Devleti savaş zamanlarında

Müslümanlardan ve gayrimüslimlerden ne vergisi alırdı?

  1. Cizye

  2. Avarız

  3. Haraç

  4. Ağnam resmi

E) Öşür

17. Osmanlı Devletinde padişahın mutlak vekili olan ve padişah olmadığı zamanlarda divan toplantılarına başkanlık yapan devlet görevlisi kimdir?

  1. Şeyhülislam

  2. Kazasker

  3. Nişancı

  4. Veziriazam

E) Vezir

44-

-GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-


18. Kaza ve köylerin güvenliği aşağıdakilerden hangisi tarafından sağlanmıştır?

  1. Subaşı

  2. Kadı

  3. Naib

  4. Sancakbeyi

E) Beylerbeyi

Yüklə 1,2 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin