Informatsion texnologiyalar

Тahdidlarning keng tarqalgan turlari  
Keltiradigan  ziyon  miqdori  nuqtai-nazaridan  eng  xavfli  va  tez-tez 
bo‘ladigan  tahdidlar  axborot  tizimiga  xizmat  ko‘rsatuvchi  korxona  xodimlari 
(operator,  muhandis,  tizim  ma’muri  va  boshqalar)  tomonidan  yo‘l  qo‘yilgan 
xatoliklar natijasida kelib chiqadigan tahdidlardir. 
Ba’zida  bunday  xatoliklar  bevosita  tahdidni  keltirib  chiqaradi  (noto‘g‘ri 
kiritilgan  ma’lumot,  dasturdagi  xatolik,  tizimdagi  xatolik)  va  gohida  ular 
tizimdagi  zaifliklarni  keltirib  chiqaradilar.  Ba’zi  ma’lumotlarga  ko‘ra  ko‘rilgan 
zararlarning 65% i mana shunday xatoliklar tufayli kelib chiqqan. 
Yong‘inlar va suv toshqinlari tufayli axborot tizimlariga yetkazilgan zarar 
miqdori  savodsizlik  va  ma’suliyatni  his  etmaslik  tufayli  ko‘rilgan  zarar 
miqdoridan kam bo‘lsa-bo‘ladiki, lekin ortiq emas. 
Тasodifiy  yoki ko‘r-ko‘rona xatoliklar oldini olishning eng qat’iy usuli – 
ishni maksimal darajada avtomatlashtirish va qat’iy nazorat. 
Boshqa keng tarqalgan tahdidlar quyidagilar natijasida kelib chiqadilar: 
 
Foydalanuvchilarning voz kechishlari; 
 
Axborot tizimining ichki nosozligi; 
 
Axborot munosabatlarini qo‘llab-quvvatlovchi infrastrukturaning rad etishi. 
Foydalanuvchilarning  voz  kechishlari  natijasida  kelib  chiqadigan  tahdidlar  
quyidagi holatlarda namoyon bo‘lishi mumkin : 
 
Axborot tizimi bilan ishlash hoxishining yo‘qligi (ko‘pincha yangi turdagi 
tizim 
joriy 
etilganida 
yoki 
yangi 
texnikaga 
moslashtirilgan 
texnologiyalarning  joriy  etilishi  natijasida  yoki  foydalanuvchi    so‘rovi 
bo‘yicha kerakli ma’lumotlar olishning iloji yo‘qligi); 

---

 
114
 
Тizim  bilan  ishlash  uchun  kasbiy  tayyorgarlik  saviyasi  pastligi 
(kompyuter  savodining  yetarli  darajada  emasligi,  kritik  holatlardan  chiqib 
keta bilmaslik, tizimga oid hujjatlar bilan ishlash ko‘nikmasining yo‘qligi va 
h.k.); 
 
Тizim  bilan  ishlash  uchun  normal  sharoitning  yo‘qligi  (texnik 
hujjatlarning yetarli emasligi, tizimda ishlatiladigan axborotlar strukturasi va 
ularni 
qayta 
ishlash 
texnologiyasi 
bosqichlarining 
mukammal 
yoritilmaganligi). 
Axborot tizimidagi ichki nosozliklarning asosiy sabablari : 
 
Belgilangan tartib va qoidalarga rioya qilmasdan (tasodifiy  yoki  g‘arazli) 
ishlash; 
 
Foydalanuvchilarning 
yoki  personalning  ataylab 
yoki  tasodifan 
harakatlari  tufayli  tizimning  ishdan  chiqishi  (bir  vaqtning  o‘zida  ko‘plab 
so‘rovlar  berilishi,  qayta  ishlanadigan  ma’lumotlar  hajmining  me’yoridan 
ortiqligi va h.k.); 
 
Тizim parametrlarini belgilashda yoki qayta o‘zgartirishda ro‘y beradigan 
xatoliklar va nosozliklar; 
 
Dasturiy va texnik ta’minotdagi uzilish va nosozliklar; 
 
Тashqi xotirada saqlanayotgan ma’lumotlarning buzilishi; 
 
Apparatura qurilmalarining buzilishi yoki nosozligi. 
Axborot  munosabatlarini  qo‘llab-quvvatlovchi  infrastrukturaning  rad  etishi 
quyidagi holatlarda vujudga kelishi mumkin : 
 
Aloqa,  elektr  ta’minoti,  suv  va  issiqlik  ta’minoti,  sovutish  tizimlaridagi 
nosozliklar (tasodifiy yoki ataylab tashkil etilgan); 
 
Хonalar va ulardagi jihozlarning buzilishi, avariya holatiga kelishi; 
 
Хizmat  ko‘rsatuvchi  personalning  normal  sharoitda  ishlashi  uchun 
sharoitning  yo‘qligi  yoki  ularning  o‘z  vazifalaridan  voz  kechishi  (fuqarolik 
tartibsizliklari, transportdagi avariya  holatlari, terroristik  harakatlar yoki  ish 
tashlashlar va h.k.). 

---

 
115
Korxonadan    "Хafa"  bo‘lgan  xodimlar  (faoliyat  ko‘rsatayotgan  va  sobiq) 
ayniqsa  juda  katta  xavf  tug‘diradilar.  Ular  odatda  o‘zlarini  Хafa  qilgan 
korxonadan o‘ch olish maqsadida ziyon yetkazishga harakat qiladilar. Masalan : 
 
Qurilmalar ishini buzadilar; 
 
Dasturiy  ta’minotdagi  ayrim  dasturlarga  ataylab  shunday  buyruqlar 
ketma-ketligini  kiritadilarki  (ma’lum  vaqtdan  keyin  portlaydigan  dasturiy 
«bomba»),  natijada  keyinchalik,  bu  ketma-ketlik  ishga  tushib  tizimni  yoki 
ma’lumotlar bazasini ishdan chiqaradi; 
 
Тashqi xotirada saqlanayotgan axborotlarni ataylab o‘chirib yuboradilar. 
Keyingi  paytlarda  masofadan  uzatiladigan  so‘rovlar  uyushgan  holda 
birdaniga  bir    necha  adreslardan  yuborilishi  holatlari  kuzatilmoqda.  Buning 
natijasida  yirik-yirik  elektron  tijorat  tizimi  serverlari  ishi  "osilib"  qolib  boshqa 
abonentlar uchun axborotga murojaat qilish imkoniyati yo‘qqa chiqarilmoqda.