Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası

İstehsal kooperativləri 

Təsərrüfat 

aparmaq 

hüququ ilə 

Operativ 

idarəetmə 

hüquqi ilə 

Açıq və qapalı səhmdar 

cəmiyyətlər 

 

 

Məhdud məsuliyyətli 

təsərrüfat cəmiyyətləri 

 

 

Əlavə məsuliyyətli 

təsərrüfat cəmiyyətləri 

Unitar 

müəssisələr 

Şəkil 12.2. Kommersiya təşkilatlarının strukturu 

 

Təsərrüfat 

birlikləri 

 

Bütöv təsərrüfat 

birlikləri 

 

 

İnam əsasında 

təsərrüfat 

birlikləri 

Təsərrüfat 

birlikləri və 

cəmiyyətləri 

Təsərrüfat cəmiyyətləri 

---

 

45 

THS-lərin  yaradılması  üçün  təsisedici-sərəncamverici, 

təsisedici,  müqaviləli-təsisedici  və  icazəli-təsisedici  üsullar 

mövcuddur. 

Təsisedici-sərəncamverici 

üsul  unitar  dövlət  və 

bələdiyyə  müəssisələri  yaradılarkən  istifadə  olunur.  Belə 

müəssisələrin  yaradılması  üçün  əsas  dövlət  və  bələdiyyə 

orqanının aktı (sərəncamı) hesab olunur. 

Təsisedici  üsul  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  subyekti 

statusunun bir şəxsin (təsisedicinin) qərarı əsasında verilməsinə 

əsaslanır.  Bu  üsulla  fərdi  sahibkarın  statusu  verilir  və  ya  bir 

iştirakçısı olan hüquqi şəxsi yaradılır. 

Müqaviləli  təsisedici  üsul  onunla  fərqlənir  ki, 

kommersiya  təşkilatının  bir  neçə  təsisçisi  vardır  və  onlar 

təşkilatın  hüquqi  bacarığının  və  özlərinin  hüquqların-ın 

həcmini müqavilə əsasında müəyyən edirlər. 

İcazəli təsisedici üsul subyektin yaradılması üçün dövlət 

orqanının  icazə  verməsini  tələb  edir.  Məsələn,  kommersiya 

təşkilatlarının assosiasiyada və ya ittifaqda birləşdirilməsi üçün 

antiinhisar  orqanının  icazəsini  almaq  lazımdır.  Bu  orqanın 

icazəsi olmadan subyekt təşkil edilə bilməz. 

THS  dövlət  qeydiyyatından  keçdikdən  sonra  yaranmış 

hesab  olunur.  Fərdi  sahibkar  üçün  qeydiyyat  sahibkarlıq 

fəaliyyətinin  başlanğıc  mərhələsi  hesab  edilir.  Bundan  fərqli 

olaraq kommersiya təşkilatının yaradılması qeydiyyatdan əvvəl 

başlayır,  əvvəlcə  təsisçilərin  tərkibi  müəyyən  edilir,  təsis 

sənədləri hazırlanır və qəbul olunur. 

Hər 

ölkənin  qanunvericilik  aktları  kommersiya 

təşkilatının təsisçilərinin tərkibi və sayının tənzimlənməsi üçün 

müəyyən qaydalar nəzərdə tutur.