Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. 2 Banklarda pul emissiyası Bank sistemi milli təsərrüfatın normal funksiyası üçün onu pul vəsaiti ilə təmin etməlidir. Milli iqtisadiyyatın inkişafı ilə əlaqədar olaraq iqtisadiyyatın pula təlabatının artması qiymətlər səviyyəsinin artırması və ya başqa səbəblərlə bank tərəfindən pul təkliflərinin artırılma zəruriliyinə gətirib çıxardı. Pulların emissiyası - bu tədavülə əlavə pul buraxmaqdır ki, bu da tədavüldə olan pul kütləsininn artımına gətirir çıxarır. Tədavülə pul buraxmaq hər gün bank əməliyyatları aparılan zaman icra olunur. Nağd pulun tədavülə buraxılması kassa əməliyyatı aparılan vaxt baş verir bu da bankların müştərilərə öz kassalarından nağd pul verməsi ilə davam edir (əməkhaqqının ödənişi, nağd formada əhaliyə verilən ssudalar). Mərkəzi Bank tərəfindən köhnə (yararsız) əsknasların yenisi ilə əvəz olunması nağd pulun tədavülünə təsir edir. Nağdsız pulların tədavülə buraxılması ssuda əməliyyatını yerinə yetirilərkən baş verir. O zaman bank öz müştərilərinə nağdsız formada kreditlər verir. Amma tədavülə hər pul buraxılışı emissiya olunur və pul təkilfinin artımına səbəb olur. Ssuda və kassa əməliyyatı zamanı təkcə pul buraxılışı yox, eyni zamanda onların banklara qaytarılmasına səbəb olur. Beləliklə, banklardan nağd pulun verilməsi zamanı eyni vaxta nağd pulun banklarda qəbulu yerinə yetirlir (ticarət müəssisələrinin mədaxil inkasiyası, əmanətlərə nağd pul qəbulu və. b) amma kreditlərin verilməsi ilə yanaşı əvvəl verilmiş ssudalar banka yenidən daxil edilir. Emissiya o vaxt baş verər ki, tədavülə buraxılan pul banklara qayıdan puldan daha çox 68 olsun. Beləliklə, emissiyadan fərqli olaraq tədavülə pul buraxılışı həmişə pul kütləsinin artımına gətirib çıxartmır. Tədavülə əlavə daxil olunmuş pul vəsaiti növündən asılı olaraq nağd və nağdsız pul emissiyalarına bölünür. Nağd pul emissiyası pul vahidlərinin əlavə olaraq tədavülə buraxılma yolu ilə yerinə yetrilir (banklar və şirkətlər). Nağdsız pul emissiyası banklarda bank hesablarının vəsait həcminin artması zamanı banklalrada aktiv əməliyyatların aparılması nəticəsində baş verir. Nağdsız pul emissiyası nağd emissiyaya nisbətən ilkindir. Bank müştəriyə müqavilə əsasında o zaman nağd pul verir ki, müştərinin bank hesabında pul vəsaiti olsun. Eyni zamanda verilən məbləğə görə müştərinin hesabından nağdsız vəsaitin silinməsi baş verir. Bankın kassasından nağd pulun verilmə həcminin artırılması üçün əvvəlcə bank hesablarındakı qalıqlar artmalıdır ki, bu da nağdsız emissiya səbəb olur. Nağd və nağdsız pulların bir vahid təbiəti var və onlar qarşılıqlı bağlıdırlar. Bu zaman onlar bir formadan başqa formaya keçirlər. Nağd pullar nağdsız pula o zaman çevrilir ki, onlar bank kassalarına daxil olur və iqtisadi subyektlərin hesablarına köçürülür. Bank müştəriləri oz hesablarından pul vəsaitlərinin bir hissəsini çıxarırlar və onları nağd formada pula çevirirlər. Nağd və nağdsız pulların vahid təbiəti emissiya prosesinin birləşməsi zamanı qarşılıqlı əlaqə yaranır. Belə ki, müasir şəraitdə nağd və nağdsız emissiya kredit xüsusiyyətini daşıyır. Yəni əlavə ödəmə vasitələri formalarından asılı olmayaraq kredit əməliyyatlar əsasında tədavülə daxil olur. Bu, aşağıdakı formada baş verir. Bankların əsas funksiyası sərbəst pul vəsaitlərini səfərbər etməkdir. Banklar qaytarılma əsasında pulları yerləşdirməklə əmanətləri səfərbər edir. Eyni zamanda banklar istehsalla məşqul olan subyektlərə, əhali və dövlətə ssudalar verirlər və onlar da kreditorlar olurlar. Bunun nəticəsində depozitlərin multiplikasiyası baş verir və iqtisadi 69 agentlərin hesablaşma vəsaitlərinin ümumi həcmi artır. Onlar da kreditə alınmış əlavə vasitələri öz ödənişlərini ödəmək üçün istifadə edirlər. Belə ki, bankların borc alanlara qarşı tələbləri ödəniş vasitələrinə çevrilirlər, yəni tədavülə çevrilən əlavə pul vəsaitləri daxil olur. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|