K. Turg‘unboyev, M. Tolipov, I. Oxunov

J.J.Russo  (1712-1778  y)  ulkan  hissa  qo‘shgan.  U  tibbiiy  huquq,  din  va  tabiiy  rivojlanish  asosiga 

qurilgan  tabiatan  shakllangan  tarbiya  g‘oyalarini  ilgari  suradi.  Rus  qomusiy  olimi  va  pedagog 

M.V.Lomonosov (1711-1765 y) o‘z “reglamentlari”da tarbiyaning halqparvar g‘oyalarini, insonga 

faol shaxsga bo‘lganidek yondashuvni, bolani axloqiy sifatlarini shakllantirish muhimligini bayon 

etgan. 

Yangi  ijtimoiy  pedagogik  g‘oyalar  fransuz  faylasufi  va  ma’rifatparvari  Klod  Adriana 

Gelvetsiy  (1715-1771  y)  ishlarida  ham  tilga  olingan.  Ular  tarbiya  omillari-  muhit  va  pedagogik 

ta’sir, shaxsiy va jamiyat manfaatlarining birligi masalalaridir.  

Shvetsariyalik  buyuk  pedagog  Iogann  Genrix  Pestalotssi  (1746-1827  y)  o‘z  faoliyatida 

ijtimoiy  pedagogik  nazariyani  va  amaliyotni  birlashtirgan  va  o‘z  mablag‘lari  evaziga  yetimlar 

uchun uylar ochgan. 

XIX  asr  shunisi  bilan  harakterliki,  bu  davr  mobaynida  ijtimoiy  pedagogikaning 

pedagogikadan  ajralishi  jarayoni  sodir  bo‘lgan  bo‘lsa;  ikkinchidan  psixologiya,  isotsiologiya, 

tibbiyot, falsafa kabi fanlarning  yaqinlashuvi ro‘y bergan.  

XIX asr ijtimoiy pedagogikaning asosiy yo‘nalishlari esa quyidagilardan iborat bo‘lgan: 

- ijtimoiy pedagogikaning nazariy asoslarini ishlab chiqish; 

- ta’lim sohasidagi ijtimoiy pedagogik faoliyat;  

- xayriya va o‘quv-tarbiya muassasalarining tuzilishi bo‘yicha ijtimoiy pedagogik faoliyat; 

- ijtimoiy pedagogikaning harakat doirasining kengayishi;  

 Ijtimoiy pedagogika rivojlanishining barcha yo‘nalishlarini asosiy vazifa bo‘lgan bolalarning 

huquqlarini  himoya  qilish  birlashtiradi.  Aniqrog‘i,  ijtimoiy  pedagogika  g‘oyasi,  nazariyasi  va 

amaliyotida  birinchi  o‘ringa  umuminsoniy  qadriyatlar  chiqadi.  Ijtimoiy  pedagogikani 

rivojlantirishning bu boqichida tarbiya va ta’limning uzviy bog‘liqligi masalasi ilgari surilgan.  

Bu  borada  ingliz  faylasufi  va  pedagogi  Robert  Ouenning  ijtimoiy  pedagogik  faoliyati  bir 

qancha  qiziqarli  va  sermaxsul  tajribalardan  iborat.  Uning  tashabbusi  bilan  Nyu-Lenarkda  tashkil 

etilgan  “Inson  harakterini  tuzishni  yangi  instituti”  ishchilarning  turmush  darajasini  yaxshilash 

maqsadida ta’limni  amaliyot,  ishlab  chiqarish  bilan bog‘lab olib borishni  amalga oshirdi. Bundan 

tashqari  jahonda  ilk  marta  didaktik  o‘yinlar  o‘tkaziladigan,  bolalarning  jismoniy  rivojlantirishga 

qaratilgan ta’lim tarbiya muassasalari u tomonidan yaratilgan. 

---

 

15 

XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab pedagogika va ommaviy tarbiya tizimiga buyurtmalar 

berila  boshlangan.  Buyurtmalarda  yoshlarni  tarbiyalash,  shuningdek  ijtimoiy  xulq-atvor 

me’yorlarini buzuvchi shaxslarni qayta tarbiyalash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish o‘z ifodasini 

topgan.  Buyurtmaning  ortishini  keltirib  chiqargan  sabab  Yevropa  va  Amerika  mintaqalarining 

ijtimoiy  madaniy  jarayonlari  bilan  ham  bog‘liqdir.  Zero,  qishloq  axolisining  shaharga  ko‘chib 

o‘tishlari, g‘ayri axloqiy xulq-atvor, jinoyatchilik, daydilikning ko‘payishiga olib kelgan.  

Shu  bilan  birga  Yevropada  milliy  davlatchilikning  shakllanishi  va  Amerikada  millatning 

yuzaga  kelishi  barcha  ijtimoiy  qatlamlarda  muayyan  g‘oya  va  qadriyatlarning  madaniylashuvini 

talab qilardi. Bu esa masalani yechish vositalarini topishni taqoza etardi. XIX asr oxirida mustaqil 

fanga aylangan ijtimoiy pedagogika rivojiga aynan shu omil vosita bo‘ldi. Nemis pedagogi Fridrix 

Disterveg tomonidan XX asrda ijtimoiy pedagogika atamasi fanga kiritildi. 

Shunday  qilib,  shu  davrdan  e’tiboran  ijtimoiy  pedagogikaning  mustaqil  fan  sifatida 

rivojlanishining  uchinchi  bosqichi  boshlanadi.  XX  asr  inson  sivilizatsiya  tarixiga  ilmiy-texnikaviy 

inqiloblar asri sifatida nom qoldirganligi tarixdan ma’lum. Fan ishlab chiqarish ob’ektidan iqtisodiy 

va  madaniy  sohaning  yetakchi  omiliga  aylangan.  Ilmiy  inqiloblar  o‘z  navbatida  ijtimoiy 

pedagogikaning  ham  keyingi  rivojiga  ta’sirini  ko‘rsatdi.  Uning  boshqa  fanlar-psixologiya, 

fiziologiya, anatomiya, tarix, sotsiologiya va boshqalar bilan yaqinlashuvi ro‘y berdi. Eng asosiysi-

XX  asrda  insonning  muammolari,  uning  tarbiyasi  va  ta’limi  uchun  ijtimoiy  sharoitlarni  yaratish 

zamonning eng global muammosiga aylandi. Mazkur muammoni yechimini topilishida Yevropalik 

quyidagi pedagoglarning ta’limotlari ahamiyatlidir.