Filologiya fakulteti

 

So„z  shakllarining  torayishi(tortilishi).  Bu  jarayon  talaffuzni  juda 

osonlashtiradi.  Bunda  bir  bo‗g‗in  yoki  bo‗g‗inlardagi  unli  va  undosh  tovushlar 

tushirilib talaffuz qilinadi. Bu hodisa o‗zbek shevalarida ko‗p uchraydi. 

1.  So‗z  o‗zak-negizlaridagi  torayish:  jl.  na/ne

nima; jl. na  ish  minan//ad.orf. nima ish bilan: 

Ish  minan  shaharga  tushdgandim.  (A.Qorjonov) 

2.  So‗z  shakllarining  torayishi  natijasida  unli  tovush  ba‘zan  cho‗ziq  talaffuz 

qilinadi: у:л

Ja  bo‗lmasa,  xat  yuborsa  bo‗lardi. (Murod  Mansur) 

 

Unli  va  undosh  tovushlarning  orttirilishi  so‗zdagi  tovushlar  miqdorini 

ko‗paytiradi  va  shu  bilan  birga  uzaytiradi.  Bu  hodisa  bir  tomondan,  talaffuzni 

---

18 

 

osonlashtirsa,  ikkinchi  tomondan,  aksincha,  tilning  tarixiy-fonetik  evolyusiyasi 

nuqtai nazaridan , ba‘zi so‗zlarda orttirilgan tovushlar talaffuzini qiyinlashtiradi. 

1. Unli tovushlarning orttirilishi:  

 a) so‗z boshida: jl. ilay

     b) so‗z oxirida: jl. lapi

2. Undosh tovushlarning orttirilishi: 

a) so‗z boshida: h:jl. hayvan

b) so‗z o‗rtasida: v: jl. ovzi